Chociaż przyczyny amputacji kończyny są różne, tak jak różne są jej poziomy, tak konsekwencje są podobne. Bezsprzecznie doszło do utraty części ciała, ale jest to strata dla całego organizmu. Ograniczona sprawność fizyczna, unieruchomienie sprawia, że zmniejsza się metabolizm, krążenie krwi i limfy, a masa ciała rośnie. Zapobiec można temu w jeden sposób – wdrażając ruch. Stopniowo, pod nadzorem lekarza, pielęgniarki i rehabilitanta. Celem rehabilitacji po amputacji jest bowiem maksymalne uzyskanie sprawności porównywalnej do okresu przed operacją. Jadnakże proces powracania do sprawności dla każdego jest inny, a uwzględniając naruszenie kości może być wydłużony w porównaniu do amputacji z wyłuszczeniem w stawie.
Amputacja kończyny – przyczyny i skutki
Zanim przejdziemy do rehabilitacji, należy zacząć od wyróżnienia rodzajów amputacji. Amputacje urazowe są konsekwencją urazów, wypadków, odmrożeń czy zgorzeli, które uniemożliwiają rekonstrukcję kończyny. Amputacje planowane to te, które podłoże mają w długotrwałych i postępujących chorobach – nowotworach, miażdżycy, cukrzycy, stanów zapalnych, które prowadzą do takich uszkodzeń kończyny, które stanowią zagrożenie dla życia pacjenta. Ostatnim typem są amputacje wynikające z wad wrodzonych, czyli usunięcie niewykształconej lub szczątkowej kończyny lub kilku kończyn. Wskazuje się, że najczęstszą przyczyną amputacji kończyn górnych są choroby metaboliczne i wypadki. Choroby nowotworowe czy naczyniowe stanowią zaledwie 8% wszystkich amputacji w obrębie ręki. W przypadku kończyn dolnych, dużo większy odsetek amputacji to wynik chorób metabolicznych, a w mniejszym stopniu w wyniku wypadku czy chorób nowotworowych.
Wskazuje się, że łatwiejsze w leczeniu są amputacje w wyniku urazów mechanicznych, a okres powrotu do zdrowia jest zdecydowanie krótszy. Należy jednak podkreślić, że po tego typu uszkodzeniach kikut jest nierówny, co utrudnia dobór odpowiedniego zawieszenia protezy. Urazy naczyniowe sprawiają więcej kłopotów nie tyle z samą amputacją, co późniejszą pielęgnacją – obrzęki, trudno gojące się rany i dolegliwości bólowe. Taki stan rzeczy może uniemożliwiać rozpoczęcie procesu przygotowywania protezy przez długie miesiące. Duże znaczenie dla ogólnego samopoczucia i możliwości rehabilitacji ma również technika przeprowadzenia amputacji, jej rodzaj i poziom amputacji, a fakt planowania zabiegu lub operacja przeprowadzana nagle. Większe ryzyko powikłań wystąpi w następstwie ciężkich urazów (wypadki drogowe, wypadki przy pracy), a także w przypadku rozległych amputacji.
Jak długo trwa proces gojenia się rany po amputacji kończyny? Prawidłowo przebiegający proces trwa 3-4 tygodnie. Po tym czasie tworzy się blizna, wymagająca starannej pielęgnacji, aby uniknąć rozejścia się szwów. Sama blizna będzie się goić przez nawet kilkanaście miesięcy, w zależności od rozległości amputacji.
W wyniku amputacji nie tracimy tylko części nogi, ale przede wszystkim sprawność. To może prowadzić do unieruchomienia, ograniczonej aktywności fizycznej, a to z kolei do zmniejszenia metabolizmu. Do spotykanych zmian dochodzi w układzie krążenia krwi i limfy, powstają zaniki mięśni, przykurcze, ograniczenia ruchomości w stawach, następuje wzrost masy ciała oraz pogorszenie pojemności i wentylacji płuc. Zdecydowanie przekłada się to na obniżenie siły mięśniowej, zmiany zakrzepowe żył kończyn dolnych, zwiększenia glukozy we krwi, osłabienie koordynacji ruchowej, zmniejszenie gęstości kości kończyn dolnych.
Rehabilitacja po amputacji – przed i po zaprotezowaniu
Należy zaznaczyć, że amputacja planowana, gdzie można wykonać wyłuszczenie np. w stawie kolanowym znacząco ułatwia funkcjonowanie. Dlaczego? Na przykładzie kończyny dolnej i stawu kolanowego – głowa kości udowej jest anatomicznie przygotowana do obciążenia więc dużo łatwiej znosi ciężar protezy oraz konieczność wspierania się na niej podczas nauki chodzenia. Z pewnością osoby z amputacją izolowaną (bez innych uszkodzeń) mają łatwiejszą drogę rehabilitacyjną niż osoby, które w wypadku doznają dodatkowych obrażeń. Oczywiście, grono osób poddanych amputacji w wyniku zmian w układzie krwionośnym lub mających problemy kardiologiczne borykają się z wieloma trudnościami. Fizjoterapeuci przestrzegają przed samodzielnym wykonywaniem intensywnych ćwiczeń. W tym przypadku niezbędna jest konsultacja z fizjoterapeutą, rehabilitantem.
Zaraz po zabiegu każdy kikut (pozostała część kończyny) wymaga starannej pielęgnacji, stosowania się do zaleceń lekarza i rehabilitanta. Od tego, jak bardzo pacjent przyłoży się do tego procesu zależy termin powrotu do zdrowia oraz komfort życia po amputacji, również po zaprotezowaniu.
Niezależnie od powodu amputacji i jej wysokości, wszystkie etapy rehabilitacji dotyczą każdej osoby. Rozpoczęcie rehabilitacji po amputacji możliwe jest dopiero po pełnym wygojeniu rany pooperacyjnej oraz uzyskaniu zgody lekarza prowadzącego. Jak już wspomnieliśmy, pielęgnacja blizny oraz kikuta jest na wagę złota, dlatego radzimy nie pomijać smarowania maściami, przemywania i delikatnego masowania ręki lub nogi. Pracę nad kikutem rozpoczyna się od jego hartowania (głównie szczytu) oraz kompresji. Zanim nastąpi zaprotezowane należy wypracować kształt walca, który umożliwi zastosowanie nowoczesnych protez.
Rehabilitant i fizjoterapeuta, do którego dostaniesz skierowanie, przygotuje dla Ciebie zestaw ćwiczeń dopasowany do Twoich możliwości, ograniczeń i etapu postępowania rehabilitacyjnego aby w maksymalnie korzystny sposób przeprowadzić Cię przez drogę do odzyskania sprawności. Celem fizjoterapii przed zaprotezowaniem jest przede wszystkim hartowanie i kształtowanie kikuta, utrzymanie pełnego zakresu ruchomości w stawach lub jego zwiększenie, zwiększanie siły mięśniowej pozostałych kończyn, poprawa ogólnej sprawności, która da podstawę do kreowania maksymalnej funkcjonalności i samodzielności w wykonywaniu codziennych czynności.
Po zaprotezowaniu warto kontynuować fizjoterapię, bowiem zły wzorzec chodu może generować problemy z kręgosłupem, stawami i biodrami. To samo dotyczy amputacji kończyny górnej – cenne wskazówki odciążą bark podczas codziennego, całodniowego korzystania z protezy. Celem fizjoterapii po zaprotezowaniu jest utrzymywanie sprawności i prawidłowej ruchomości w stawach, utrzymanie siły mięśniowej, nauka prawidłowego chodu i postawy w przypadku amputacji kończyny dolnej oraz maksymalna samodzielność i ekonomiczne posługiwanie się protezą po amputacji kończyny górnej.
Pierwsze etapy powrotu do zdrowia, czyli okres szpitalny i poszpitalny może się różnić w zależności od przyczyny niepełnosprawności i techniki wykonania amputacji. W niektórych przypadkach może występować większy obrzęk kończyny, w innych są uszkodzenia towarzyszące, a jeszcze w innych przypadkach (przy chorobach wrodzonych) wydolność organizmu może być mniejsza niż w przypadku osoby w pełni sprawnej, która uległa nagłemu wypadkowi. Na późniejszym etapie rehabilitacji te różnice się zacierają.
