Osoby z niepełnosprawnościami często borykają się z wieloma wyzwaniami, barierami architektonicznymi, problemem z dostępem do informacji publicznych, usług i innych praw, z których być może sami nie zdaja sobie sprawy. Znajomość swoich praw jest kluczowa dla zapewnienia im godnego życia i pełnej integracji społecznej, dlatego dostępność pomocy prawnej dla tej grupy społecznej stanowi istotną kwestię, która wymaga dogłębnego zrozumienia i podjęcia działań. W tym artykule omówimy definicje niepełnosprawności, prawa osób z niepełnosprawnościami, dostępności poszczególnych praw oraz podamy wskazówki z tego, gdzie i jaką pomoc można uzyskać, a także jaką formę pomocy zapewnia Fundacja Moc Pomocy.
Definicja niepełnosprawności w polskim prawie
W polskim systemie prawnym niepełnosprawność jest zdefiniowana w sposób kompleksowy. Osoby z niepełnosprawnościami są chronione przez różne akty prawne, które określają zakres ich praw, obowiązków i możliwości wsparcia. Konstytucja RP , jako ustawa zasadnicza, gwarantuje pomoc w zabezpieczaniu egzystencji, przysposobieniu do pracy oraz komunikacji społecznej (Art. 69.)
Karta Osób Niepełnosprawnych jest naczelnym zapisem praw dla obywateli z orzeczeniem. Zgodnie z jej postanowieniami, osoby niepełnosprawne to osoby, „których sprawność fizyczna, psychiczna lub umysłowa trwale lub okresowo utrudnia, ogranicza lub uniemożliwia życie codzienne, naukę, pracę oraz pełnienie ról społecznych”. Ustawa podkreśla prawa do niezależnego, samodzielnego i aktywnego życia oraz nie mogą podlegać dyskryminacji.
Kluczowym elementem jest tu Ustawa z dnia 27 sierpnia 1997 roku o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz zatrudnianiu osób niepełnosprawnych, która dokładnie charakteryzuje osoby z poszczególnym stopniem niepełnosprawności.
10 podstawowych praw osób z niepełnosprawnościami
W polskim systemie prawnym prawa osób z niepełnosprawnościami obejmują wiele obszarów życia, takich jak edukacja, zatrudnienie, dostęp do usług medycznych i opieki zdrowotnej, świadczenia socjalne i wiele innych. Kluczowe akty prawne, takie jak Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej czy Konwencja o Prawach Osób Niepełnosprawnych, zapewniają szeroki zakres praw dla tej grupy społecznej. Na podstawie tych trzech aktów prawnych można wyróżnić 10 praw, z których korzystają osoby z niepełnosprawnościami, niezależnie od poziomu niepełnosprawności.
- Prawo dostępu do dóbr i usług umożliwiających pełne uczestnictwo w życiu społecznym
- Prawo do dostępu do leczenia i opieki medycznej, wczesnej diagnostyki, świadczeń zdrowotnych uwzględniających rodzaj i stopień niepełnosprawności
- Prawo do dostępu do wszechstronnej rehabilitacji
- Prawo do nauki w szkołach wspólnie ze swymi pełnoprawnymi rówieśnikami, jak również do korzystania ze szkolnictwa specjalnego oraz edukacji indywidualnej
- Prawo do pomocy psychologicznej, pedagogicznej i innej pomocy specjalistycznej, umożliwiającej rozwój
- Prawo do pracy na otwartym rynku pracy zgodnie z kwalifikacjami, wykształceniem i możliwościami oraz korzystania z doradztwa zawodowego i pośrednictwa, a gdy niepełnosprawność i stan zdrowia tego wymaga – prawo do pracy w warunkach dostosowanych do potrzeb niepełnosprawnych
- Prawo do zabezpieczenia społecznego uwzględniającego konieczność ponoszenia zwiększonych kosztów wynikających z niepełnosprawności
- Prawo do życia w środowisku wolnym od barier funkcjonalnych
- Prawo do posiadania samorządnej reprezentacji swego środowiska i konsultacji z nim wszelkich aktów prawnych
- Prawo do pełnego uczestnictwa w życiu publicznym, społecznym, kulturalnym, artystycznym, sportowym oraz rekreacji i turystyce.
Wśród innych postanowień i ustaw możemy odnaleźć przepisy, nakładające prawa do skorzystania z ulgi i udogodnienia na gruncie prawa pocztowego, prawa telekomunikacyjnego, ustawy o systemie oświaty. Przyczynkiem do powstawania tychże jest zapobieganie procesom dyskryminacji i marginalizacji osób niepełnosprawnych i umożliwić im jak najpełniejsze funkcjonowanie w społeczeństwie.
Prawa osób z niepełnosprawnością w Polsce a realia
Niestety, choć prawa osób z niepełnosprawnościami są uregulowane w polskim prawie, często istnieje luka między teorią a praktyką. Dostępność do prawa dla osób z niepełnosprawnościami jest często ograniczona ze względu na brak dostosowania otoczenia czy niewystarczające wsparcie instytucjonalne. Zacznijmy jednak od definicji, która od razu ustawia osoby z niepełnosprawnością w roli osób potrzebujących opieki, niezdolnych do samodzielnej egzystencji, wymagającej specjalnej troski ze strony państwa, instytucji i społeczeństwa. Nadużywanie słowa „inwalida” determinuje postrzeganie osób z niepełnosprawnością. Dlatego z niecierpliwością czekamy na podjęcie tematu nowelizacji ustawy zarówno pod kątem merytorycznym, jak i językowym (inkluzywności!).
Prawo dla osób z niepełnosprawnościami, mimo że jest rozwinięte, nie zawsze idealnie odpowiada na realne potrzeby i wyzwania, z jakimi borykają się codziennie. Jest to kwestia, która wymaga ciągłego dialogu i ulepszania systemu prawnego dla tej grupy społecznej.
Doświadczenie pracy z osobami z niepełnosprawnością oraz systemem prawnym w Polsce wiemy już, że ogólne zapisy prawne sprzyjają dowolnej interpretacji na niższych szczeblach i często pierwsze orzeczenia determinują długą batalię sądową, bombardowanie urzędów odwołaniami, tylko dlatego, że błędnie zastosowano przepisy lub nie zrozumiano przesłanek prawnych. Niemniej, warto walczyć o swoje prawa i dostęp do usług medycznych oraz prawnych, ulg i innych przywilejów (miejsca parkingowe, zniżki komunikacyjne itd.).
Gdzie uzyskać wsparcie? Instytucje pomocy prawnej dla osób z niepełnosprawnością
W Polsce istnieje wiele instytucji rządowych i organizacji pozarządowych, które oferują pomoc prawną osobom z niepełnosprawnościami. Takie instytucje jak Rzecznik Praw Obywatelskich, Narodowy Fundusz Zdrowia czy Fundacja Moc Pomocy mają różne programy i działania, które wspierają prawa osób z niepełnosprawnościami. Instytucje wspierające osoby z niepełnosprawnościami w Polsce działają w różnych obszarach, oferując różnorodne formy pomocy, od wsparcia medycznego i rehabilitacyjnego po aktywizację zawodową i integrację społeczną. Jeśli potrzebujesz wsparcia prawnego, istnieje wiele instytucji i organizacji, które mogą pomóc:
- Rzecznik Praw Obywatelskich (RPO)
Na stronie biura Rzecznika Praw Obywatelskich znajdziemy szereg zakładek dotyczących problematyki, z którymi borykają się OzN, np. ubezwłasnowolnienia, funduszy europejskich, wyborów, organizowanych spotkaniach poświęconych dostępności i wdrażaniu Konwencji Praw osób niepełnosprawnych (ONZ) i innych. We wszystkich tych sprawach możesz skontaktować się z RPO BRPO.gov.pl.
- Państwowa Inspekcja Pracy (PIP)
PIP zapewnia ochronę praw pracowników z niepełnosprawnościami w miejscu pracy. Monitoruje przestrzeganie przepisów dotyczących zatrudniania osób z niepełnosprawnościami i podejmuje działania w przypadku ich naruszenia. W sprawie naruszeń zasad zatrudnienia oraz warunków pracy, warto skontaktować się z PIP pod adresem: pip.gov.pl.
- Narodowy Fundusz Zdrowia (NFZ)
NFZ oferuje wsparcie medyczne, refunduje część kosztów leczenia oraz finansuje zakup sprzętu rehabilitacyjnego dla osób z niepełnosprawnościami. Jeżeli Twoje problemy wynikają z brakiem sprzętu, oprzyrządowania ortopedycznego oraz dostępu do lekarzy, warto skontaktować się z Funduszem nfz.gov.pl. Sprawdź też swoje Internetowe Konto Pacjenta, w którym możesz złożyć prośbę o wystawienie recepty lub wizytę domową.
- Państwowa Agencja Restrukturyzacji i Modernizacji Rolnictwa (ARiMR)
ARiMR oferuje wsparcie dla osób z niepełnosprawnościami, które są rolnikami, poprzez różne programy finansowania i szkoleń. Warto dowiedzieć się, jakie formy wsparcia Ci przysługują. Skontaktuj się z Agencją za pośrednictwem strony gov.pl/arimr.
- PFRON – Państwowy Fundusz Rehabilitacji Osób Niepełnosprawnych
PFRON oferuje różne formy wsparcia, finansuje zakup sprzętu rehabilitacyjnego, dofinansowuje szkolenia zawodowe oraz inne formy aktywizacji zawodowej, które mają bezpośredni wpływ na podnoszenie jakości życia osób z niepełnosprawnością. Kontakt jest możliwy za pośrednictwem portalu pfron.org.pl.
- Ośrodki pomocy i poradnictwa
Ośrodki pomocy społecznej, poradnie psychologiczne oraz ośrodki rehabilitacyjne, prowadzą szeroko zakrojone działania wsparcia dla osób z niepełnosprawnościami. Bardzo często urzędy miasta lub urzędy powiatowe (np. Poznań) zapewniają darmowe poradnictwo prawne dla osób z niepełnosprawnością, z którego warto skorzystać. Podobną pomoc prawną osobiście, telefonicznie i elektronicznie zapewnia też strona rządowa (Pomoc obywatelska na gov.pl).
Pomoc prawna z ramienia Fundacji Moc Pomocy
Jeśli potrzebujesz dodatkowej pomocy lub wsparcia, skontaktuj się z Fundacją Moc Pomocy, która oferuje szeroki zakres usług dla osób z niepełnosprawnościami, w tym doradztwo prawne. Koniecznie napisz (biuro@fundacjamocpomocy.pl) lub zadzwoń (+48 733 558 400), przedstaw swój problem, a my z pewnością znajdziemy najlepsze rozwiązanie. Zarówno Miłka, jak i Sabina, otoczą Cię opieką i pokierują, a nasza niezawodny menedżer rehabilitacji wspomoże Cię na każdym etapie leczenia (przed, w trakcie i po), tworząc listę kolejnych działań, które ułatwią odnalezienie się w nowej sytuacji.
