Do uszkodzeń rdzenia kręgowego dochodzi najczęściej w wyniku wypadków drogowych oraz coraz chętniej uprawianych sportów ekstremalnych. Choć urazy te powodują porażenie mięśni oraz trudności w poruszaniu się, to determinacja oraz dopasowana do indywidualnych potrzeb rehabilitacja, pozwalają odzyskać możliwie największą sprawność. Jakie etapy rehabilitacji wyróżnia się po urazie rdzenia kręgowego? Zapraszamy do lektury wywiadu.

Urazy rdzenia kręgowego dzielą się na całkowite oraz częściowe. Te pierwsze skutkują porażeniem wszystkich mięśni oraz całkowitym zniesieniem czucia (pacjent nie czuje dotyku, nie reaguje na ból, czy zmiany temperatury poniżej miejsca urazu). Przy częściowym urazie natomiast, w zależności od rodzaju uszkodzenia, zakres czucia oraz kontroli mięśniowej jest w pewnym stopniu zachowany. Zarówno w pierwszym, jak i drugim przypadku, głównym celem po urazie rdzenia kręgowego jest przywrócenie utraconych funkcji poniżej poziomu uszkodzenia, a co za tym idzie odzyskanie maksymalnej sprawności oraz powrót do zdrowia i samodzielności.

Jak wygląda postępowanie rehabilitacyjne po urazie rdzenia kręgowego oraz na co należy zwrócić szczególną uwagę, aby skutecznie powrócić do maksymalnej sprawności? Pytamy Jakuba Kraszewskiego, fizjoterapeutę oraz specjalistę w dziedzinie neurorehabilitacji w Centrum Neurorehabilitacji i Fizjoterapii MODERN-REH w Mysłowicach, gdzie do zdrowia i sprawności wracają uczestnicy programu Po Urazie Rdzenia. Pytania zadaje Bartosz Kaczmarek, Manager Rehabilitacji.

Bartosz Kaczmarek: Do najczęstszych przyczyn urazów rdzenia kręgowego zalicza się różnego rodzaju wypadki, głównie zdarzenia komunikacyjne (samochodowe, motocyklowe, potrącenia pieszych). Znaczna liczba uszkodzeń kręgosłupa, szczególnie u osób młodych, ma miejsce również na skutek skoków do wody lub upadku z dużej wysokości, na przykład podczas wykonywania pracy zawodowej na rusztowaniach. Jakubie, jak powinno wyglądać należyte postępowanie, gdy jesteśmy świadkami wypadku oraz mamy podejrzenie, że mogło dojść do tego typu urazu?

Jakub Kraszewski: Po pierwsze, konieczne jest udzielenie pierwszej pomocy, która w tym przypadku polega na natychmiastowym wezwaniu pogotowia ratunkowego.

Warto pamiętać, że ze względu na wysokie ryzyko uszkodzenia kręgosłupa, bardzo szybka reakcja jest tutaj niezwykle istotna. Aby przekazać służbom medycznym niezbędne informacje, należy uprzednio dokonać ogólnej oceny stanu poszkodowanego (czy jest przytomny, czy jest z nim kontakt itp.). Bardzo ważne jest, aby nie ruszać takiej osoby, nie przenosić oraz nie układać w tzw. pozycji bocznej ustalonej. Niewłaściwym postępowaniem możemy bowiem tylko pogorszyć jej sytuację, a więc przyczynić się do ewentualnego jeszcze większego uszkodzenia kręgosłupa a w następstwie rdzenia kręgowego. Po przyjeździe służb medycznych na miejsce, ratownicy zakładają poszkodowanemu specjalną ortezę szyjną (kołnierz ortopedyczny), którego celem jest utrzymanie odcinka szyjnego w odpowiedniej pozycji. Tak zaopatrzony pacjent przenoszony jest na szyny lub specjalną deskę ratowniczą oraz przewożony do szpitala celem wykonania odpowiednich badań diagnostycznych.

Bartosz Kaczmarek: Celem rehabilitacji po urazie rdzenia kręgowego jest przywrócenie utraconych funkcji poniżej poziomu uszkodzenia, obejmujących zakres czuciowo-ruchowy. Rehabilitacja powinna być kompleksowa i dostosowana do indywidualnych potrzeb, możliwości funkcjonalnych i stanu zdrowia pacjenta. Jak wyglądają poszczególne etapy przywracania sprawności osobom, które doświadczyły uszkodzenia rdzenia kręgowego?

Jakub Kraszewski: Można wyróżnić pięć etapów rehabilitacji po przebytym urazie rdzenia. Pierwsze cztery obejmują postępowanie jeszcze w szpitalu, a ostatni – odpowiednie działania poszpitalne.

Pierwsza faza to nic innego jak ocena stanu neurologicznego pacjenta, ograniczenie negatywnych skutków unieruchomienia oraz przygotowanie go do dalszej rehabilitacji. Fizjoterapia na tym etapie polega głównie na przeciwdziałaniu odleżynom, przykurczom w stawach, obrzękom, zakrzepicy oraz przy wyższych urazach rdzenia kręgowego – zaburzeniom oddechowym. Etap drugi obejmuje wykonywanie przez pacjenta określonych prostych aktywności, ćwiczeń oddechowych oraz z pomocą fizjoterapeuty – ćwiczeń biernych na poziomie porażonych mięśni kończyn. Celem są aktywizacja mięśni sprawnych i niedowładnych, które w wyniku hipokinezji ulegają osłabieniu i zanikom, wzmocnienie mięśni odpowiedzialnych za prawidłowe oddychanie, zapobieganie przykurczom oraz zachowanie pełnej ruchomości w stawie. Pacjent jest stopniowo pionizowany oraz edukowany w zakresie poruszania się na wózku inwalidzkim. Następnie ma miejsce rehabilitacja mająca na celu jego aktywizację do możliwie maksymalnej samodzielności w życiu codziennym. W kolejnym etapie, pacjent przygotowywany jest już do powrotu do domu, czyli instruowany co do prawidłowego wykonywania nieskomplikowanych ćwiczeń oraz podstawowych czynności pielęgnacyjnych.

Rehabilitacja poszpitalna, a więc piąty etap powrotu do sprawności to kontynuowanie rehabilitacji funkcjonalnej oraz zastosowanie odpowiednich procedur terapeutycznych, których celem jest maksymalne możliwe usprawnienie osoby, tzn. względne odzyskanie sprawności z przed urazu. Bardzo ważna jest wówczas stymulacja reakcji posturalnych oraz konsekwentna reedukacja chodu.

Bartosz Kaczmarek: Do programu Po Urazie Rdzenia zgłaszają się dwie grupy pacjentów – osoby po urazie kręgosłupa na odcinku szyjnym, z porażeniem czterokończynowym oraz z uszkodzeniem piersiowego lub lędźwiowego fragmentu kręgosłupa (z porażeniem kończyn dolnych). Zarówno w pierwszym, jak i drugim przypadku, podstawą są odpowiednie badania, a później dopasowane należyte postępowanie rehabilitacyjne. Jakubie, na czym polega diagnostyka oraz jakie badania obejmuje?

Jakub Kraszewski: W Centrum MODERN-REH, w którym pracuję, w celu określenia powikłań neurologicznych pacjenta, powstałych na skutek uszkodzenia rdzenia kręgowego oraz oceny jego stanu funkcjonalnego, wykonujemy szereg badań z zakresu nerwowo-mięśniowo–szkieletowego.

Punktem wyjścia jest przeprowadzenie wywiadu z pacjentem, który obejmuje m.in. pozyskanie informacji na temat przyczyny powstania urazu, czy występujących chorób współistniejących. Następnie, po zapoznaniu się z jego dokumentacją medyczną (wypis ze szpitala, Rezonans Magnetyczny, Tomograf Komputerowy, itd.) przechodzimy do wykonania badań neurologicznych polegających na określeniu zespołu uszkodzenia rdzenia kręgowego. W tym celu do badania wykorzystujemy, m.in. kinezjologiczne EMG, dzięki któremu jesteśmy w stanie precyzyjnie określić powikłania neurologiczne w zakresie mięśni unerwionych poniżej poziomu uszkodzenia rdzenia. Na podstawie powyższych badań jesteśmy w stanie stwierdzić, które mięśnie pracują, a w których występuje cisza EMG czyli porażenie. Badamy również szerokie spectrum czucia, odruchy rdzeniowe, patologiczne napięcie mięśniowe, itd. Na podstawie oceny w ramach Terapii Manualnej, Osteopatii jesteśmy w stanie ocenić struktury mięśniowo – powięziowo – stawowe oraz występujące w nich zaburzenia czy dysfunkcje. Badamy pacjenta również pod kątem zaburzeń wisceralnych (narządów wewnętrznych), stopnia odżywnienia, diety, itd. Kolejno przechodzimy do tzw. testów funkcjonalnych, które pokazują w jakim stopniu pacjent jest przystosowany do wykonywania codziennych, podstawowych czynności, takich jak, m.in. obroty w łóżku, przesiadanie się z łóżka na wózek inwalidzki i odwrotnie, czy przejście z pozycji leżącej do pozycji siedzącej, czy ewentualnie stojącej.

W zależności od potrzeb realizujemy również dodatkowe konsultacje specjalistyczne, badania laboratoryjne, cyfrowy pomiar siły mięśniowej, ocenę posturograficzną, dynamograficzną, cyfrową analizę chodu. Wszystko po to, aby na podstawie kompletnych badań diagnostycznych, stworzyć odpowiednią, dopasowaną indywidualnie do pacjenta, strategię terapeutyczną.

Bartosz Kaczmarek: Efektywność rehabilitacji po urazach uzależniona jest między innymi od wyznaczenia konkretnych celów oraz określeniu planu ich realizacji.
W programie Po Urazie Rdzenia, taki plan opracowywany jest w oparciu o indywidualne potrzeby i predyspozycje pacjenta, po konsultacjach ze specjalistami ds. neurologicznych, ortopedycznych, urologicznych, a także fizjoterapeutą i psychologiem. Zawiera on szczegółowe informacje postępowania w poszczególnych etapach rehabilitacji, a jego powodzenie zależy nie tylko od stopnia dopasowania do konkretnego przypadku, ale i wytrwałości w jego realizacji. Co jeszcze ma wpływ na powodzenie procesu rehabilitacyjnego po urazach rdzenia kręgowego?

Jakub Kraszewski: Zawsze rehabilitacja musi być dostosowana do indywidualnych potrzeb oraz predyspozycji konkretnej osoby, jej wieku, poziomu urazu oraz ogólnej kondycji psycho-fizycznej. Istotny jest także wybór odpowiednich procedur terapeutycznych oraz poszczególnych urządzeń, na których prowadzona będzie neurorehabilitacja.

Przykładowo, w placówce MODERN-REH, w celu efektywnej pionizacji oraz fizjologicznej stymulacji chodu wykorzystujemy szereg innowacyjnych rozwiązań rehabilitacyjnych, takich jak egzoszkielet INDEGO, LOKOMAT Pro Combi, egzoszkielet ReWalk, bieżnia C-Mill czy Andago. Egzoszkielet to przenośne, bioniczne urządzenie wykorzystywane w rehabilitacji szerokiej grupy pacjentów ze schorzeniami neurologicznymi, do których zalicza się osoby z porażeniem mięśni połowy ciała (połowiczym), kończyn dolnych (paraplegią) lub kończyn górnych i dolnych (tetraplegią). Szkielet umożliwia wykonywanie określonych ruchów, np. wstawania/siadania, wchodzenia/schodzenia ze schodów oraz wspomaga poruszanie się. Ułatwia płynny, rytmiczny chód, zbliżony do fizjologicznego. LOKOMAT jest w pełni automatyczną ortezą kończyn dolnych. Terapia z wykorzystaniem Lokomatu pozwala na neuroedukację chodu na bieżni z jednoczesnym zachowaniem prawidłowego wzorca chodu – w warunkach dynamicznego odciążenia. Bieżna C-Mill w reedukacji chodu wykorzystuje wirtualną rzeczywistość (VR). W terapii wykorzystujemy także gogle VR, dzięki którym jesteśmy w stanie przenieść pacjenta do wirtualnego świata, w którym wykonuje on, np. ćwiczenia funkcjonalne. Powyższe rozwiązania jeszcze kilka, kilkanaście lat temu były nieosiągalne na świecie.

Jako, że efektywność rehabilitacji zależy w dużej mierze od pozytywnego nastawienia pacjenta i jego determinacji, warto zaznaczyć, że pionizacja oraz stymulacja chodu ma również pozytywny wpływ na jego psychikę – pacjent widzi efekty swojej pracy oraz ma poczucie, że rehabilitacja naprawdę ma sens.

Bartosz Kaczmarek: Uczestnicy programu Po Urazie Rdzenia mają możliwość odbycia turnusu rehabilitacyjnego w placówce MODERN-REH, w której pracujesz. Jego celem jest usprawnienie pacjenta w możliwie największym stopniu. Jak wygląda strategia terapeutyczna, która realizowana jest w placówce w ramach programu?

Jakub Kraszewski: W zależności od poziomu uszkodzenia rdzenia kręgowego oraz powikłań neurologicznych, rehabilitację ukierunkowujemy na stymulację podstawowych czynności związanych z codziennym funkcjonowaniem (tzw. trening funkcjonalny).

Pierwszym krokiem do określenia strategii takiej terapii jest ocena możliwości oraz poziomu aktywności pacjenta. Aby efektywnie przejść do treningu funkcjonalnego, w części wstępnej terapii przygotowujemy go także pod kątem nerwowo-mięśniowo-szkieletowym. Za pomocą odpowiedniej technik terapeutycznych oraz specyficznych ćwiczeń jesteśmy w stanie zmniejszyć m.in. odruchowe patologiczne napięcie oraz sztywność mięśni, utrzymać prawidłową mobilność w stawach, poprawić elastyczność czy sprężystość tkanek miękkich, usprawnić krążenie krwi. Poszczególne techniki dobieramy indywidualnie do potrzeb oraz możliwości konkretnej osoby, po określeniu kluczowych rejonów ciała, które będą miały realny wpływ na powodzenie całego procesu neurorehabilitacyjnego. W części właściwej terapii dążymy do zwiększenia siły i wytrzymałości mięśni oraz poprawy koordynacji nerwowo-mięśniowej. Po każdej przeprowadzonej sesji terapeutycznej, wraz z pacjentem oceniamy skuteczność zastosowanego usprawnienia, a w przypadku niezadowalających efektów, zmieniamy jego formę.

W ramach programu Po Urazie Rdzenia, strategia usprawniania pacjenta obejmuje ponadto: pobyt w mieszkaniu treningowym, gdzie przy wsparciu asystenta oraz pracy z fizjoterapeutą, uczy się samodzielności podczas wykonywania podstawowych czynności domowych; odnowę biologiczną; zajęcia z prawidłowej pielęgnacji ciała; konsultacje ze specjalistami z dziedzin urologii, uroginekologii, neurologii, ortopedii, dietetyki klinicznej oraz psychoterapii. Prowadzimy ponadto zajęcia sportowe a dla zainteresowanych stwarzamy możliwość odbycia konsultacji z doradcą zawodowym.

Bartosz Kaczmarek: Dziękuję za rozmowę!

 

Podsumowując, na efektywny powrót do samodzielności pacjenta po urazie rdzenia kręgowego ma wpływ wiele czynników. Do tych najbardziej istotnych zalicza się nie tylko akceptację nowej rzeczywistości, chęć podjęcia współpracy ze specjalistami, a przede wszystkim konsekwentną, dopasowaną do potrzeb i możliwości, rehabilitację.