Amputację wykonuje się, gdy tradycyjne formy leczenia nie przynoszą właściwych rezultatów, a życie pacjenta jest zagrożone. Pomimo, że operacja dotyka zarówno fizyczności, jak i psychiki człowieka, to pozwala na powrót do normalnego życia. Warunkiem jest jednak determinacja oraz dopasowana do wieku oraz stanu zdrowia rehabilitacja. Jakie etapy rehabilitacji wyróżnia się po amputacji kończyny dolnej? Zapraszamy do lektury wywiadu.
Głównym celem po amputacji kończyny jest dążenie do zagojenia blizny pooperacyjnej oraz zaprotezowanie, a później nauka posługiwania się protezą oraz bezpieczna reedukacja chodu. Wszystko po to, aby pacjent potrafił samodzielnie wykonywać codzienne czynności, a z czasem wrócił do życia społeczno-zawodowego. Jak wyglądają poszczególne etapy rehabilitacji po amputacji oraz na co należy zwrócić szczególną uwagę, aby sprawnie i efektywnie powrócić do maksymalnej sprawności? Pytamy Macieja Walasa, fizjoterapeutę specjalizującego się w rehabilitacji osób po amputacjach we wrocławskim Centrum Rehabilitacji Modus, gdzie do zdrowia i sprawności wracają uczestnicy programu Po Amputacji. Pytania zadaje Bartosz Kaczmarek, Manager Rehabilitacji w Fundacji Moc Pomocy.
Bartosz Kaczmarek: Do programu Po Amputacji zgłaszają się dwie grupy pacjentów – pierwszą z nich stanowią osoby bezpośrednio po amputacji kończyny, drugą natomiast – te zaprotezowane, jednak z niedostateczną wiedzą dot. prawidłowego poruszania się o protezie, co nierzadko powoduje u nich ból oraz blokuje normalne funkcjonowanie. W obu przypadkach podstawą skutecznego powrotu do sprawności jest ruch. Macieju, jak wyglądają poszczególne etapy rehabilitacji w przypadku osób, które są bezpośrednio po operacji odjęcia kończyny?
Maciej Walas: Powrót do codziennej aktywności po amputacji kończyn można podzielić na cztery fazy – szpitalną, poszpitalną, protezowania oraz nauki bezpiecznego poruszania się o protezie. Jeżeli chodzi o pierwszą z nich, to powinna być ona ściśle powiązana ze wsparciem psychologicznym, bowiem to właśnie w dużej mierze od akceptacji nowej rzeczywistości zależeć będą kolejne etapy postępowania z kończyną oraz powodzenie całego tego procesu. Kiedy pacjent przebywa jeszcze w szpitalu, istotne jest niedopuszczenie do powstawania przykurczów, a więc stosowanie terapii ułożeniowych, które zapobiegną patologicznemu ustawieniu kikuta. Kolejną sprawą jest zapobieganie odleżynom, dlatego bardzo ważna jest częsta zmiana pozycji pacjenta. Oczywiście, początkowo przy wsparciu personelu medycznego, następnie samodzielnie. Podstawą rehabilitacji bezpośrednio po amputacji są poprawiające wentylację płuc ćwiczenia oddechowe, a także izometryczne oraz przeciwzakrzepowe. Od personelu medycznego, pacjent powinien otrzymać instruktaż postępowania z kikutem, obejmujący głównie sposób jego bandażowania oraz zalecenia, co do dalszej aktywności (po wyjściu ze szpitala). Dodam jeszcze, że szczególnie ważne jest również dbanie o drugą, zachowaną kończynę, bo to ona będzie w początkowej fazie najbardziej obciążona. Dlatego, na turnusach rehabilitacyjnych, które organizujemy w ramach programu Po Amputacji skupiamy się zarówno na kikucie i jego przygotowaniu pod zaopatrzenie, jak i wzmocnieniu ogólnej kondycji fizycznej.
Bartosz Kaczmarek: Skuteczność rehabilitacji zależy m.in. od odpowiedniego planu działania, który dla uczestników programu Po Amputacji przygotowywany jest w oparciu
o indywidualne predyspozycje oraz potrzeby, konsultowane z lekarzem, fizjoterapeutą oraz technikiem-protetykiem. Taki plan zawiera szczegółowe informacje postępowania w poszczególnych etapach rehabilitacji, a jego powodzenie zależy nie tylko od stopnia dopasowania do konkretnego przypadku, ale i konsekwencji w działaniu. Co jeszcze ma wpływ na powodzenie procesu rehabilitacyjnego po amputacji kończyn?
Rehabilitacja każdorazowo powinna być dopasowana do indywidualnych potrzeb danej osoby, jej wieku, stanu zdrowia, poziomu amputacji oraz ogólnej kondycji fizycznej. Wspomniane determinanty są niezwykle ważne, ale nie mniej istotne jest także dobranie odpowiednich ćwiczeń oraz dobór poszczególnych urządzeń, na których mają być wykonywane. Przykładowo, w CR Modus do oceny oraz treningu równowagi u osób po amputacji kończyny stosujemy między innymi platformę stabilometryczną. Urządzenie pozwala na trening jedno – i dwunożny z możliwością pomiaru wychylenia tułowia, co umożliwia nam optymalny dobór sposobu rehabilitacji, czy też samego treningu do potrzeb konkretnej osoby. A jak już wiemy – każdy pacjent ma je różne. Podczas turnusu przygotowującego kończynę do zaprotezowania oraz późniejszej nauki chodu, w celu wzmocnienia mięśni, kładziemy duży nacisk na wykonywanie ćwiczeń wzmacniających z użyciem taśm elastycznych, piłek, czy ciężarków o niewielkiej wadze. Wzmacniamy wówczas nie tylko mięśnie tułowia i ramion, ale i drugiej, zachowanej kończyny.
Bartosz Kaczmarek: Jak więc wygląda przygotowanie fizjoterapeutyczne kończyny do zaprotezowania oraz jak długo trwa?
Maciej Walas: Rozpoczęcie rehabilitacji możliwe jest dopiero po pełnym wygojeniu rany pooperacyjnej oraz uzyskaniu zgody lekarza prowadzącego. Pacjenci, uczestniczący w programie Po Amputacji otrzymują od nas informacje również w kwestiach pielęgnacyjnych, między innymi zalecenia co do mycia kikuta, jego hartowania oraz kompresji. Wypracowanie kształtu walca to konieczność, jeżeli chodzi o protezowanie. Jako, że program Po Amputacji zakłada wsparcie pacjenta na wszystkich płaszczyznach, nasze działania są często konsultowane z technikami-protetykami z pracowni protetyczno-ortopedycznej Ortopes oraz psychologami z Instytutu Terapii Poznawczo-Behawioralnej.
Podstawą przygotowania pacjenta pod zaopatrzenie jest zwiększenie masy mięśniowej, zarówno kikuta, jak i zdrowej kończyny oraz zahartowanie szczytu kikuta. Bardzo istotne jest także wzmocnienie mięśni tułowia, bowiem odgrywają one znaczące znaczenie, jeśli chodzi o późniejsze poprawne poruszanie się o protezie. Czas, po którym następuje protezowanie to kwestia indywidualna każdego pacjenta, choć na podstawie obserwacji dotychczasowych uczestników programu Po Amputacji, nie jest on dłuższy niż 6 miesięcy. U każdego konieczne jest jednak wypracowanie odpowiedniego kształtu kikuta, ogólna poprawa stanu zdrowia oraz pozbycie się ewentualnych przykurczów w stawach.
Bartosz Kaczmarek: Przyjmijmy, że pacjent oraz jego kończyna jest już odpowiednio przygotowana pod zaopatrzenie protetyczne, udaje się do pracowni w celu wykonania odpowiedniej protezy, odbiera ją i…co dalej?
Maciej Walas: Musi nauczyć się nią posługiwać, a więc zakładać, ściągać, w odpowiedni sposób obchodzić się z protezą, a szczególnie z lejem – wszystkie te informacje pacjenci otrzymują od technika ortopedy, który wykonał zaopatrzenie. Kolejne umiejętności to siadanie i wstawanie – choć dla niektórych może wydawać się to błahostką, to w początkowym etapie po zaprotezowaniu trzeba te czynności powtarzać kilkakrotnie, aby ich prawidłowe, a przede wszystkim bezpieczne wykonywanie weszło w nawyk. W momencie, gdy pacjent nauczy się już posługiwać swoją protezą, można przejść do ostatniej fazy, a mianowicie – reedukacji chodu.
Bartosz Kaczmarek: Celem nauki chodzenia jest przede wszystkim nabycie umiejętności bezpiecznego poruszania się o protezie oraz poprawa równowagi i koordynacji pacjenta. Nie bez znaczenia jest także kontynuowanie ćwiczeń wzmacniających, gdyż – tak jak już wspomniałeś – silna muskulatura ma ogromne znaczenie dla zachowania stabilnej pozycji ciała podczas poruszania się. Macieju, od jakich ćwiczeń należy rozpocząć proces nauki chodu?
Maciej Walas: Tutaj również pacjent ma przed sobą do przejścia kilka etapów. Pierwszy rozpoczyna się chodzeniem po równej powierzchni. Początkowo oczywiście może wspierać się balkonikiem, czy kulami łokciowymi. Celem tego etapu rehabilitacji jest jednak dążenie do ograniczania korzystania z tych pomocy. Na turnusach, które organizujemy w ramach programu Po Amputacji pokazujemy, jak chodzić bezpiecznie, obserwujemy chód pacjenta i go korygujemy. Wraz z postępem, ograniczamy pomoce – zarówno te ortopedyczne, jak i samej osoby rehabilitanta, tak aby pacjent, kiedy już będzie czuł się pewnie, chodził samodzielnie. Nabycie tej umiejętności jest przepustką do rozpoczęcia kolejnej fazy, w której to wykorzystujemy różne nierówności, takie jak schody, rampy itp. Wtedy także wychodzimy na zewnątrz i ćwiczymy chód “w terenie”. Podczas zajęć rehabilitacyjnych zwracamy dużą uwagę na wypracowanie przez pacjenta stabilnego, bezpiecznego chodu, dlatego w planie działania nie może zabraknąć ćwiczeń wzmacniających nie tylko samą kończynę, ale i mięśnie miednicy oraz tułowia. Ponadto ćwiczymy równowagę oraz koordynację pacjenta. W tym celu wykorzystujemy m.in. wspomnianą już platformę stabilometryczną, czy piłki gimnastyczne.
Podsumowując – o sukcesie powrotu do samodzielności oraz aktywności społeczno-zawodowej osób po amputacji kończyny decyduje wiele czynników, jednak do najważniejszych zalicza się: akceptację nowej rzeczywistości, chęć działania i współpracy ze specjalistami, determinację oraz dopasowaną do możliwości i stanu zdrowia rehabilitację. Warto przy tym pamiętać, że proteza nie ogranicza normalnego funkcjonowania, a początkowe trudności i ograniczenia, można przezwyciężyć.
Bartosz Kaczmarek: Dziękuję za rozmowę!
