Od lat czytamy o rosnącej liczbie amputacji kończyn w wyniku leczenia zespołu stopy cukrzycowej, miażdżycę kończyn dolnych i powypadkowych. Nie bez powodu się o tym mówi, bowiem statystyki są nieubłagane i w Polsce dochodzi do 117 amputacji na 1 tysiąc chorych. Rocznie jest to nawet 8,5 tysiąca “amputacji dużych” – na wysokości podudzia lub amputacji uda, a liczbę “małych amputacji” (ograniczających się do palca, dłoni lub stopy) nie da się jednoznacznie przedstawić.
Oczywiście amputacja kończyny to ostateczność, ale często jedyne rozwiązanie bo pacjenci trafiają do lekarza, gdy stadium choroby w obrębie kończyn dolnych jest bardzo zaawansowane. Ostatecznie najważniejsze, że życie pacjenta uratowano, ale w nim samym rodzą się pytania o długość życia oraz jakość życia. W przypadku amputacji wiele osób spodziewa się obniżenia ogólnej jakości życia, ale wielu naszych pacjentów udowadnia, że nie jest to prawda. turnusom rehabilitacyjnym, wsparciu lekarzy, fizjoterapeutów, psychologów i bliskich możesz wieść szczęśliwe i długie życie.
Czy zespół stopy cukrzycowej skraca życie?
Mylnie postrzega się cukrzycę jako chorobę wielbicieli słodyczy. To mit! Cukrzyca jest to grupa chorób metabolicznych charakteryzująca się hiperglikemią wynikającą z defektu wydzielania i/lub działania insuliny. Cukrzyca jest związana z licznymi powikłaniami wynikającymi z zaburzeń mikro i makroangiopatycznych oraz metabolicznych, dlatego jako choroba interdyscyplinarna wymaga wszechstronnego leczenia przez cały zespół specjalistów. Przede wszystkim dietetyka pod kątem dostarczanych wartości odżywczych, podologa oraz ortopedy, gdyż bardzo istotną sprawą w stopie cukrzycowej jest odciążenie chorej kończyny. Jednym z poważnych powikłań cukrzycy jest zespół stopy cukrzycowej, który jest bezpośrednią przyczyną amputacji kończyny dolnej. Po zdiagnozowaniu stopy cukrzycowej powinniśmy pozostać pod opieką chirurga oraz angiologa, który będzie czuwał nad stanem naszego układu naczyniowego, czyli żył i tętnic. Oczywiście w leczeniu miejscowym stopy cukrzycowej stosujemy specjalne opatrunki zapobiegające zakażeniom bakteryjnym.
W leczeniu stopy cukrzycowej dąży się zawsze do ograniczenia liczby zabiegów amputacji oraz zasięgu amputacji zajętej kończyny do palca, palców, połowy stopy lub stopy. Niestety, blisko 40% pacjentów z cukrzycą przechodzi powtórną amputację. Dzieje się tak najczęściej w wyniku źle gojącej się rany pooperacyjnej. Do znaczących czynników ryzyka zachorowań na cukrzycę zalicza się owrzodzenia, obecność neuropatii, obecność choroby naczyń obwodowych o charakterze wieloogniskowym, wysokie ciśnienie tętnicze, konieczność leczenia nerkozastępczego.
Krytyczne niedokrwienie kończyn dolnych u 25% pacjentów kończy się śmiercią
Krytyczne niedokrwienie kończyn dolnych jest ciężkim upośledzeniem przepływu krwi tętniczej w kończynach wskutek zaawansowanych zmian miażdżycowych w tętnicach obwodowych. Niestety, zła dieta, brak aktywności sportowej, tendencje genetyczne i kilka innych przyczyn może doprowadzić do rozwijającej się choroby miażdżycowej, niedokrwienia kończyn dolnych, a w konsekwencji stanów wymagających amputacji kończyny. Statystyki są przerażające – aż 25% z diagnozą krytycznego niedokrwienia kończyn dolnych umiera w przeciągu roku od diagnozy.
Przyczyną głębokiego niedokrwienia kończyny dolnej może być ostre i przewlekłe niedokrwienie kończyny, ale też w trwający ponad dwa tygodnie niedokrwienny ból spoczynkowy kończyny, owrzodzenia lub martwica (stadium IV) związane z potwierdzoną chorobą tętnic. Problemy z ukrwieniem mogą jednak się nie skończyć wraz z amputacją, więc dalsza prognoza jest uzależniona od podjętego leczenia, systematyczności oraz stosowania się do zaleceń lekarza. Pogłębiające się owrzodzenia, zwężenia ścianek naczyń krwionośnych prowadzą do bezpośredniego stanu zagrożenia życia pacjenta. Ratunkiem może być wykonanie amputacji nogi i dzieje się tak u 30% pacjentów, stanowiąc też 85% przyczyn amputacji kończyny.
Niestety, tylko 22% chorych po amputacji na poziomie uda zaczyna samodzielnie chodzić, a 30% pozostaje na stałe w łóżku. Często jest to związane z zaawansowanym stadium choroby uniemożliwiającym zaprotezowanie, podeszłym wiekiem pacjenta oraz koniecznością przeprowadzenia ponownej operacji w obrębie kończyn dolnych. Jak temu zapobiec? Jak poprawić statystyki? Przede wszystkim szybciej zgłaszać się do lekarza, wykonywać regularnie doppler żył oraz badania kardiologiczne. Przyglądać się stopom – opuchliznom, naczynkom oraz ranom pojawiającym się na nich.
Jakie są rokowania po amputacji kończyny dolnej?
Zgodnie z raportem np. w 2017 roku wykonano 10599 amputacji kończyny dolnej, a w 2018 roku wykonano aż 10745 amputacji kończyny dolnej, gdzie ogromne znaczenie ma poziom odjęcia kończyny, tutaj przewagę mają amputacje udowe lub z wyłuszczeniem stawu kolanowego oraz amputacje stopy. Mówi się o dramatycznych statystykach umieralności jako konsekwencji amputacji, ale sama amputacja nie nosi znamion zwiększonego ryzyka zgonu. Aż 30% osób operowanych nie dożywa 5 rocznicy amputacji kończyny w wyniku cukrzycy. Bezpośrednią przyczyną nie jest brak kończyny, lecz rodząca się na jej podstawie depresja oraz obniżony poziom jakości życia.
W wyniku badań empirycznych Tomasza Czeleko, wykazano, że zwiększone ryzyko śmierci po amputacji kończyn dolnych u pacjentów z cukrzycą i bez cukrzycy to niewydolność nerek, udar mózgu, zawał mięśnia sercowego, liczba amputacji oraz schyłkowa niewydolność nerek. Badanie to ustaliło również dodatkowe czynniki ryzyka, jak wiek i płeć. Wraz z wiekiem chorych w momencie amputacji ryzyko zgonu wzrastało o 4% w grupie pacjentów z cukrzycą oraz 4,4% u pacjentów bez cukrzycy.
W wyniku amputacji dochodzi do zmian w układzie krążenia, poziomu aktywności, co może rodzić problemy z poruszaniem się, a to obniży jakość życia oraz może prowadzić do zawału lub udaru. Dlatego warto dbać o kikut kończyny zgodnie z zaleceniami lekarza prowadzącego, fizjoterapeuty oraz stale być pod kontrolą lekarzy. Jako Fundacja wspierająca osoby po amputacjach dążymy do zminimalizowania i leczenia bólu fantomowego, ukształtowania kikuta i jego wzmocnienia, a dalej do zaprotezowania, które zwiększy mobilność pacjenta, jego samodzielność, zwiększy poziom zadowolenia z życia oraz zmniejszy ryzyko powikłań po amputacji.
Determinanty długości i jakości życia po amputacji
Każda choroba wpływa na jakość życia oraz postrzeganie pacjenta swoich możliwości, dlatego nawet przy niewielkich ubytkach kończyn (palec, kilka palców, dłoń lub stopa) można odczuwać dyskomfort i poczucie utraty wielu możliwości życiowych. W badaniach Muraczyńskiej i Cieślaka, Czuchryty i Kowalskiego oraz Zawady i Kadłubowskiej większą grupę stanowili pacjenci z chorobami naczyń (52-53%), mniejszą osoby z powikłaniami cukrzycy (ok. 35%).
Na jakość życia pacjentów jednak zdaje się wpływać wysokość amputacji. Osoby po amputacji na wysokości uda nisko oceniają swoją jakość życia, natomiast osoby z amputacją stopy nie są aż tak krytyczne. Na podstawie prac badawczych Zawady i Kadłubowskiej można ocenić, iż “30,77% respondentów zadeklarowało zadowolenie z jakości życia. Tyle samo osób wskazało neutralną odpowiedź, twierdząc, że ich jakość życia nie jest ani dobra, ani zła. Z jakości życia nie było zadowolonych 25% chorych , a 11,54% osób twierdziło, że ich jakość życia była bardzo zła.”
Uwzględniając szereg aspektów jakości życia, wzięto pod uwagę dolegliwości bólowe, aktywność sportową, aktywność zawodową, relacje społeczne. Z badań wynika jednoznacznie, że osoby których dolegliwości są niewielkie lub średnie, pracują zawodowo (dzięki czemu ich budżet jest większy) i mają udane życie towarzyskie oraz rodzinne oceniają swoją jakość życia na zadowalającą. Im więcej w ich życiu jest bólu, ran i problemów związanych z gojeniem kikuta, tym ta energia życiowa spada. Na jakość życia wpływ ma wsparcie rodziny i przyjaciół oraz nastawienie pacjenta, stąd poszerzająca się oferta warsztatów terapeutycznych dla osób z niepełnosprawnościami, liczne turnusy nakierowane na zwiększenie aktywności sportowej oraz doradztwo zawodowe. Oczywiście, wszystko to musi być poparte badaniami lekarskimi, ciągłą kontrolą u chirurga, ortopedy i lekarzy właściwych dla chorób miażdżycowych i cukrzycowych.
Znajomość tych tendencji oraz wyników badań empirycznych sprawia, że w Fundacji Moc Pomocy staramy się objąć podopiecznego kompleksowym wsparciem, aby przyczynić sie do pozytywnej oceny jakości życia po amputacji kończyny.
M. Kadłubowska, A. Zawada, “Determinanty jakości życia chorych po amputacji kończyny dolnej w przebiegu miażdżycy oraz cukrzycy typu 2”, Pielęgniarstwo Chirurgiczne i Angiologiczne 2020; 2: 75-83.
S. Nazarewski, “Krytyczne niedokrwienie kończyn dolnych”, Chirurgia Po Dyplomie 2016, 01.
T. Czeleko, “Przeżycia po dużej amputacji u chorych z cukrzycą i bez cukrzycy na podstawie danych gromadzonych przez NFZ w latach 2008 – 2013”, Rozprawa Doktorska.
