Urazy głowy są jednym z najczęstszych następstw wypadków komunikacyjnych, upadków z wysokości lub pobić. Przeważnie dochodzi do nich nie w wyniku samego oddziaływania sił na głowę, ale jej gwałtownego ruchu, przez który może dojść do uszkodzenia struktur mózgowych. W dużej części przypadków urazom głowy nie da się zapobiec, dlatego niezmiernie ważne jest udzielenie pierwszej pomocy oraz odpowiednia diagnostyka.
Rola diagnostyki w urazach głowy
Nierzadko zdarza się, że w początkowej fazie urazu głowy nie występują żadne objawy lub są one znikome, a przez to bagatelizowane. Trzeba jednak pamiętać, że każde takie zdarzenie jest potencjalnie niebezpieczne i zawsze konieczne jest dokładne określenie stanu neurologicznego w możliwie najkrótszym czasie od wystąpienia urazu głowy. Po wypadkach samochodowych czy upadkach z dużej wysokości ogromne znaczenie odgrywa czas podjęcia właściwych działań. Niezmiernie duża część niepożądanych następstw urazów głowy (także zgonu) jest wynikiem zbyt późnego udzielenia pomocy lekarskiej.
Urazy głowy – rodzaje
Stopień obrażeń w obrębie czaszki determinuje przede wszystkim rodzaj wypadku oraz siła działająca na mózgowie. W ten sposób można wyróżnić następujące rodzaje urazów głowy:
- Lekkie – w ich przebiegu mogą pojawić się obrzęki, otarcia naskórka, przerwanie skóry, krwiaki w miejscu urazu.
- Średnio ciężkie – wcześniej wymienionym objawom często towarzyszy ból i zawroty głowy, nudności, zaburzenia widzenia, krwawienie z nosa. Tego rodzaju urazy głowy wymagają pilnej konsultacji lekarskiej.
- Ciężkie – objawy charakterystyczne dla tego typu urazów głowy to zaburzenia świadomości lub utrata przytomności. Nierzadko występuje deformacja czaszki, drgawki, zmiany średnicy źrenic lub wyciek brązowoczerwonego płynu z ucha.
Inna klasyfikacja dzieli urazy czaszkowo-mózgowe na: urazy głowy krwotoczne oraz urazy głowy bezkrwotoczne, których najczęstszym następstwem jest obrzęk mózgu. Można spotkać się również z podziałem na urazy głowy zamknięte, w wyniku których nie dochodzi do przerwania struktur czaszkowych, a także urazy głowy otwarte lub penetrujące.
Najczęstsze następstwa urazów głowy
Powikłania po urazie głowy mają bardzo szerokie spektrum intensywności i mogą być zarówno krótko-, jak i długotrwałe. Warto omówić kilka z nich, które mogą mieć najpoważniejsze, niekiedy nieusuwalne skutki.
Wstrząśnienie mózgu
Wstrząśnienie mózgu występuje po mechanicznych urazach głowy – bezpośrednim uderzeniu lub upadku z wysokości. Mogą przy nim występować intensywne objawy, ale zazwyczaj są one krótkotrwałe. Objawy, które towarzyszą większości pacjentów, to:
- nudności i wymioty;
- zaburzenia równowagi;
- bóle głowy;
- zaburzenia snu;
- nadwrażliwość na bodźce zewnętrzne;
- utrata przytomności, choć nie jest ona konieczna do rozpoznania wstrząśnienia mózgu.
Zdarza się, że wstrząśnienie mózgu po urazie głowy prowadzi do poważniejszych powikłań neurologicznych. Czasami chory może doświadczać długotrwałych dolegliwości takich jak zmiany zachowania, nadpobudliwość czy depresja.
Stłuczenie mózgu
Podobnie jak wstrząśnienie, stłuczenie mózgu jest następstwem zamkniętego urazu głowy. W tym przypadku konsekwencją uderzenia lub upadku nie jest jednak chwilowe zaburzenie czynności neuronów, ale widoczne zmiany pourazowe w mózgu, przeważnie w części potylicznej, skroniowej i czołowej. Warto wiedzieć, że uszkodzenia mózgu nie muszą pojawiać się w miejscu obrażenia. Czasami, w wyniku gwałtownego ruchu głowy przy wypadku lub uderzeniu, stłuczenie może powstać z powodu przemieszczania się mózgu w czaszce i odbicia od kości.
Rozległe uszkodzenie aksonalne
Uszkodzenie aksonów (wypustek) komórek nerwowych jest następstwem urazu zamkniętego głowy i powstaje w wyniku ściśnięcia tkanek mózgu, np. na skutek dużych sił działających na głowę w trakcie wypadku komunikacyjnego. Zazwyczaj towarzyszy mu utrata przytomności.
Uszkodzenie aksonalne zwykle występuje na dużym obszarze mózgu i, niestety, w większości przypadków jest śmiertelne. Zaledwie 10% osób, u których doszło do tego typu uszkodzenia po urazie głowy, odzyskuje przytomność. Bardzo duża część z nich trwa w stanie wegetatywnym lub wymaga długotrwałej i kompleksowej rehabilitacji, niekiedy do końca życia. Jest to tym bardziej prawdopodobne, jeśli wraz z uszkodzeniem aksonalnym wystąpi uszkodzenie rdzenia kręgowego. Niestety, tylko kilka procent pacjentów doświadcza krótkotrwałych następstwa uszkodzenia aksonalnego.
Krwiaki wewnątrzczaszkowe
Są to poważne urazy głowy, które mogą dawać niejednoznaczne objawy, niejednakowe u wszystkich pacjentów. U osób po urazie głowy i wystąpieniu krwiaków wewnątrzczaszkowych najczęściej występują:
- zaburzenia i utrata świadomości;
- napady padaczkowe;
- nudności i wymioty;
- upośledzenie reakcji źrenic;
- skok ciśnienia wraz ze zwolnieniem tętna;
- niedowłady.
Objawy te mogą nasilać się z czasem – nawet powyżej 14 dni po urazie głowy. W takich przypadkach pacjent zazwyczaj wraca do pełnej sprawności. Zdarza się jednak, że nawet w przypadku krwiaków przewlekłych dochodzi do trwałych i poważnych uszkodzeń neurologicznych. Następstwem krwiaków mogą być porażenia i niedowłady, padaczka pourazowa czy zaburzenia mowy.
