Nieważne, czy amputację kończyny przeprowadza się z powodu urazu fizycznego, czy z powodu choroby – zawsze towarzyszą jej dolegliwości bólowe o różnym podłożu i nasileniu. Co więcej, ból po amputacji jest wrażeniem silnie subiektywnym, przyjmującym innych charakter i natężenie w zależności od stanu psychicznego pacjentów. U wielu z nich rozwija się przewlekły zespół bólowy, który przybiera postać bólu fantomowego i może utrzymywać się nawet przez wiele lat po amputacji.
Istotne jest szerzenie świadomości na temat bólu po amputacji kończyn i towarzyszących mu dolegliwości. Zwiększa to efektywność rehabilitacji i pozwala osiągnąć niezbędną do normalnego funkcjonowania równowagę psychofizyczną. Sprawdź, co musisz o tym wiedzieć.
Jak długo trwa ból po amputacji i jakie są jego rodzaje?
Bezpośrednio po odjęciu kończyny, jak po każdym urazie fizycznym (a za taki należy uznawać amputację), zwykle najsilniej odczuwa się nieprzyjemny i ostry ból nocyceptywny, zlokalizowany w kikucie amputowanej kończyny. Jakkolwiek doznania bólowe mogą przybierać także inny charakter – nie pojawią się one u każdego pacjenta lub pojawią się dopiero później.
Ból po amputacji może przyjmować formę:
- Bólu neuropatycznego kikuta – zdaniem wielu pacjentów odczucia zbliżone są do tych towarzyszących rażeniu prądem; ból jest palący i występuje w krótkich impulsach. Powstaje on w wyniku uszkodzenia nerwów obwodowych lub innych elementów układu nerwowego.
- Bólu fantomowego – zalicza się on do kategorii bólów neuropatycznych i daje podobne wrażenia bólowe, z tym że zdaje się występować w części kończyny, która została amputowana. W takim przypadku uszkodzenie nerwów powoduje nadmierne pobudzenie okolic amputacji i wysyłanie licznych impulsów, które mózg interpretuje jako pochodzące z niegdyś istniejącej kończyny. Fantomowemu bólowi po amputacji towarzyszą również inne nieprzyjemne odczucia: mrowienie, drętwienie, swędzenie, wykręcanie kończyny.
Czas utrzymywania się bólu po amputacji kończyny jest kwestią indywidualną. U jednego pacjenta natężenie bólu zmniejsza się już po kilku dobach po amputacji, u innych może trwać kilka miesięcy, a nawet lat (w przypadku bólu fantomowego).
Warto też wspomnieć, że po amputacji często występuje tzw. czucie brakującej kończyny, przy czym nie jest to zjawisko negatywne. W takiej sytuacji może towarzyszyć Ci wrażenie, że amputowana część kończyny pozostaje na swoim miejscu. Nie jest to bolesne, a nawet może pomóc w rehabilitacji i leczeniu bólu fantomowego po amputacji.
Chirurgiczne i farmakologiczne metody leczenia bólu po amputacji kończyny
Bóle kikuta tuż po operacji są naturalnym zjawiskiem, jednak z czasem powinny ustąpić, a przynajmniej zelżeć i występować jedynie sporadycznie. Jeśli po tym czasie napadowo występuje bardzo silny ból lub utrzymuje się on stale, należy jak najszybciej skonsultować tę kwestię z lekarzem. Ból kikuta po amputacji przeważnie oznacza, że w kikucie rozwija się stan chorobowy.
W takich sytuacjach źródłem bólu są najczęściej (oprócz bólu powodowanego niedopasowaniem protezy lub zmęczeniem kikuta):
- zmiany naczyniowe;
- zapalenie kości kikuta;
- stany zapalne (np. odleżynowe);
- nerwiaki (rozrośnięte włókna nerwowe).
Często jedyną trwałą metodą leczenia bólu kikuta jest chirurgiczne usunięcie zmian, a jeśli ból nie ustępuje, także leczenie neurodestrukcyjne upośledzające włókna nerwowe. Stosuje się je również w przypadku przewlekłych bólów fantomowych po amputacji.
W leczeniu farmakologicznym bólów fantomowych stosuje się m.in. leki przeciwdrgawkowe i przeciwdepresyjne, lidokainę (środek znieczulający), leki przeciwarytmiczne, a nawet opioidy. Współcześnie coraz więcej lekarzy odchodzi jednak od farmakoterapii lub stara się ją ograniczać. Taka forma terapii przeciwbólowej uzależnia i nie jest obojętna dla organizmu.
Rehabilitacja bólu fantomowego
Dobre efekty leczenia bólu fantomowego po amputacji daje wielokierunkowa rehabilitacja. Kluczowa jest oczywiście stała fizjoterapia, która wzmacnia mięśnie uszkodzonej kończyny, a przez to przyspiesza redukcję odczuć fantomowych.
Komplementarnie w rehabilitacji bólu po amputacji stosuje się:
- stymulację elektryczną kikuta lub zdrowej kończyny (stymuluje się miejsca, w których pojawia się ból fantomowy);
- masaże;
- terapię ciepłem;
- akupunkturę;
- fizykoterapię ultradźwiękami lub magnetoterapię;
- terapie relaksacyjne;
- kąpiele ruchowe.
Interesującą formą rehabilitacji bólów po amputacji jest terapia lustrzana. Wykorzystuje się w niej lustro, które ustawia się pomiędzy kończynami w taki sposób, by miejsce amputacji było zakryte, a w lustrze odbijała się cała zdrowa kończyna. Poruszając nią, pacjent obserwuje jej odbicie i ma wrażenie, że porusza ona obiema kończynami naraz. Regularne powtarzanie takich ćwiczeń pozwala utrwalić korzystne zmiany w mózgu.
Jak radzić sobie ze stresem po amputacji kończyny?
Amputacja w takim samym stopniu wpływa na sferę psychiczną, co na fizyczność pacjenta. U bardzo dużego odsetka pacjentów po odjęciu kończyny pojawia się silny stres związany z nową sytuacją życiową, depresja, a nawet psychotyczne stany lękowe.
Ból po amputacji kończyn znajduje się na styku obu tych sfer i często natęża się on się wraz z pogorszeniem się stanu psychicznego. Nie można więc bagatelizować znaczenia terapii psychologicznej oraz wsparcia bliskich.
