Statystyki dowodzą, że co roku aż 130 tysięcy osób ulega wypadkom, których konsekwencją jest uraz kręgosłupa i rdzenia kręgowego. Dane te dotyczą Unii Europejskiej, ale nawet w Polsce są alarmujące – to nawet 1.5 tysiąca przypadków rocznie. Wzrost tej liczby powodowany jest nowymi rodzajami spędzania wolnego czasu, nowymi, rozwijającymi się dyscyplinami (np. Jazda na rowerze freestyle lub freeride). Najcześciej jednak uszkodzenia rdzenia są wynikiem wypadków komunikacyjnych (samochodowych, motocyklowych czy potrącenia), skoki do wody na tzw. Główkę i inne upadki z wysokości. W kontekście urazów kręgosłupa bardzo często pojawia się nazwa ASIA. Czym jest ten skrót, jaka jest definicja skali ASIA i w jakich obszarach jest pomocna?

Co to jest skala ASIA?

ASIA, która jest skrótem od Amerykańskiego Towarzystwa Urazów Kręgosłupa (American Spinal Injury Association). Ośrodek ten, we współpracy z innymi stowarzyszeniami: Międzynarodowego Stowarzyszenia Medycznego Paraplegii (IMSOP), Amerykańskiego Komitetu Studiów nad Urazami Rdzenia Kręgowego (NASCIS), Amerykańskiego Kongresu Medycyny Rehabilitacyjnej (ACRM) i Międzynarodowego Towarzystwa Ortopedycznego (ISOT) stworzył narzędzie do oceny poziomu funkcji ruchowych, odruchowych i czuciowych u osób z uszkodzeniem rdzenia kręgowego. W 1994 roku Towarzystwo to opublikowało międzynarodową klasyfikację urazów rdzenia, którą następnie, w 1996 roku, rozbudowano o Indeks Chodzenia po Urazie Rdzenia Kręgowego (WISCI). Skala ASIA jest to uniwersalna, obiektywna ocena stanu neurologicznego pacjentów z urazem rdzenia kręgowego.

Jeżeli mówimy o badaniach funkcji ruchowych, należy przywołać pięciostopniową skalę, która ocenia zakresu ruchu i siłę mięśni kluczowych dla każdego segmentu kręgosłupa. Mamy tutaj poziomy C – C5 (zginacz łokcia), C6 (prostowniki nadgarstka), C7 (prostowniki łokcia) i C8 zginacze palców. Na poziomie TH1 podejmuje się test przywodzicieli – palca małego. W dolnej części kręgosłupa mamy poziom L2 (zginacz biodra), L3 (prostowniki kolana), L4 (zginacze grzzbietowe stawu skokowego) i L5 czyli prostowniki długie palców. Na poziomie S1 są zginacze podeszwowe stawu skokowego. Jeżeli wiemy już, jakie mięśnie się ocenia, to teraz omówimy skalę Lovetta, której poddawane są obie części ciała (lewa i prawa!).

0 punktów – całkowite porażenie

1 punkt – skurcz odczuwalny lub widoczny

2 punkty – ruch czynny w odciążeniu

3 punkty – ruch czynny,

4 punkty – ruch czynny z niewielkim oporem,

5 punkty – ruch czynny z pełnym oporem.

Jest też badanie, tzw. skala Frankela, które za pomocą dotyku i ukłucia igłą sprawdza wrażliwość poszczególnych części ciała. Skala od 0 do 2 przewiduje:

0 punktów – gdy pacjent w ogóle nie ma czucia,

1 punkt – gdy czucie to jest zaburzone,

2 punkty – gdy nie stwierdza się żadnych zaburzeń.

Gdy dokonano oceny zaburzeń czucia i ruchomości ciała po obu stronach, należy przystąpić do oceny poziomu neurologicznego. Idąc za wyznacznikami ASIA, przyjmuje się, że uraz rdzenia uznaje się za całkowity, jeśli brak dobrowolnej czynności skurczowej zwieracza odbytu oraz jakichkolwiek odczuć sensorycznych tej okolicy.

GRUPA A – całkowite uszkodzenie rdzenia kręgowego, które przejawia się brakiem czynności ruchowej i czuciowej poniżej poziomu uszkodzenia, łącznie z brakiem czucia w segmentach S4-S5.
GRUPA B – niecałkowite uszkodzenie, które zachowuje czucie ale bez czynności ruchowej poniżej poziomu uszkodzenia (obejmuje to także zakres segmentów S4-S5).
GRUPA C – niecałkowite uszkodzenie, gdy zachowany jest ruch poniżej poziomu uszkodzenia ale więcej niż połowa kluczowych mięśni posiada siłę do 3 stopni.
GRUPA D – niecałkowite uszkodzenie: zachowana funkcja ruchowa poniżej poziomu uszkodzenia oraz więcej niż połowa kluczowych mięśni posiada siłę równą lub większą od 3 w skali Lovetta.
GRUPA E – bez deficytów neurologicznych, prawidłowa czynność ruchowa i czuciowa

Poziom uszkodzenia rdzenia kręgowego – w jakim celu się ustala?

Ustalenie uniwersalnego poziomu uszkodzenia rdzenia jest czytelne dla każdego ośrodka badawczego i klinicznego, dlatego swój przypadek możesz konsultować w każdym kraju, w każdym instytucie. Dzięki temu, każdy lekarz ma pełny obraz pacjenta, wraz z jego odczuciami ruchowymi, neurologicznymi i czuciowymi i wdrożyć ewentualny plan leczenia.

Musisz wiedzieć, że pierwsze chwile po wypadku są kluczowe i to załoga karetki rozpoczyna leczenie poprzez założenie kołnierza, stabilny i bezpieczny transport, ale też kontrola parametrów życiowych (ciśnienia, krążenia itd.). Po przeprowadzeniu badań neurologicznych oraz konsultacjach neurochirurgicznych wykonywany jest pakiet badań laboratoryjnych i rezonans magnetyczny, podczas którego bada się stan anatomiczny rdzenia kręgowego, a także tomograf komputerowy. W sytuacji gdy u poszkodowanego stwierdzone zostanie częściowe uszkodzenie rdzenia, konieczna jest operacja chirurgiczna bez względu na czas kiedy uraz miał miejsce. Kluczowe 24 godziny obowiązują przy stwierdzeniu całkowitego uszkodzenia rdzenia, który można leczyć operacyjnie, jeżeli nie minęła doba od wypadku. Zabieg polega na tzw. odbarczeniu, czyli usunięciu ucisku na rdzeń kręgowy. Po upływie tych kilkudziesięciu godzin, pomimo leczenia operacyjnego nie ma większych szans na poprawę stanu neurologicznego pacjenta.

Jednym z badań w ramach skali ASIA jest skala FIM, która kwalifikuje chorego do konkretnej kategorii niepełnosprawności. Określony jest wówczas zakres samodzielności i potrzeby pomocy. Można zatem wyróżnić cztery grupy pacjentów: w pełni samodzielnych, częściowo samodzielnych, częściowo niesamodzielnych i całkowicie niesamodzielnych. Tę ocenę bierze się pod uwagę przy wystawianiu orzeczenia o niepełnosprawności, które determinuje wiele praw, obowiązków ale i przywilejów.

Stopień uszkodzenia rdzenia i korzeni nerwowych

Poziom uszkodzenia rdzenia kręgowego  to jeden z czynników determinujących rozległość zaburzeń neurologicznych. Innym wskaźnikiem jest też stopień uszkodzenia rdzenia i korzeni nerowych. Do charakterystycznych zespołów częściowego uszkodzenia rdzenia należą:

• Zespół tętnicy rdzeniowej przedniej, objawiający się paraliżem poniżej poziomu uszkodzenia, zaburzeniem czucia bólu, temperatury i dotyku z zachowanym jednak czuciem ułożenia i wibracji.
• Zespół centralny, obejmujący zaburzenia czucia bólu i temperatury, który dotyka wszystkich czterech kończyn, przy większym nasileniu w kończynach górnych.
• Zespół Brown-Sequarda, będący wynikiem bocznego uszkodzenia połowy rdzenia. Zaburzenia czucia bólu i temperatury występują po przeciwnej stronie urazu, zaś utrata czucia głębokiego, przeczulica i zaburzenia naczynioruchowe dotyka strony porażenia/większego niedowładu.
• Stłuczenie tylnej części rdzenia. objawia się bólami, zaburzeniami czucia, mrowieniem w okolicy szyi, kończyn górnych i tułowia. Może też występować przeczulica o charakterze kauzalgii lub zaburzenia czucia zakresie „rękawiczek”. Jest to odwracalne uszkodzenie rdzenia.
• Zespół wstrząśnienia rdzenia jest kolejnym mijającym zaburzeniem (w ciągu kilku minut lub godzin). Podobnie jak w zespole centralnym uszkodzenia rdzenia, poprawa zaczyna się od stóp i kończyn dolnych, natomiast objawy neurologiczne ustępują całkowicie.

Biorąc pod uwagę wszystkie wskaźniki i zaproponowane przez instytuty i towarzystwa skale, można zuniformizować diagnostykę oraz leczenie, które pozwoli na wdrażanie podobnych praktyk leczenia. Mamy nadzieję, że wpis okazał się pomocny i zgromadził wszelkie informacje, których poszukiwałeś.