Kiedy słyszymy słowo „diagnoza”, często przychodzi nam na myśl coś jednorazowego, jednoznacznego – jak badanie krwi czy zdjęcie rentgenowskie. W pracy neuropsychologa każde spotkanie z pacjentem to jak otwarcie nowej, złożonej księgi – zapisanej nie tylko przez neurony, ale także przez przeżycia, emocje i codzienne doświadczenia. Żeby zrozumieć tę księgę, potrzebujemy narzędzi, metod i – co równie ważne – empatii. W tym celu stosuje się różne rodzaje diagnozy neuropsychologicznej, których wybór zależy od sytuacji pacjenta, celu badania oraz kontekstu klinicznego.
Dlaczego diagnoza neuropsychologiczna jest tak ważna?
Mózg to nie tylko centrum dowodzenia naszym ciałem. To również siedziba pamięci, emocji, uwagi, myślenia i osobowości. Kiedy dochodzi do uszkodzeń mózgu – na skutek urazu, choroby neurodegeneracyjnej, udaru, operacji czy innego schorzenia – zmienia się nie tylko ciało, ale też sposób myślenia, funkcjonowania społecznego, czy nawet odczuwania samego siebie. Neuropsycholog staje się wtedy przewodnikiem po tych zmianach – pomaga zrozumieć, co się dzieje, dlaczego tak się dzieje i co można z tym zrobić.
W pracy klinicznej wyróżniamy kilka głównych rodzajów diagnozy neuropsychologicznej, z których każda ma nieco inny cel i zastosowanie.
1. Diagnoza nozologiczna – kiedy objawy są niejednoznaczne
To forma diagnozy, która pomaga odpowiedzieć na pytanie: „z jakim rodzajem choroby lub zaburzenia mamy do czynienia?” W praktyce bywa to trudne – wiele objawów może wyglądać podobnie, choć mają różne źródła.
Kiedy ją stosujemy?
- Gdy nie wiadomo, czy zaburzenia pamięci mają podłoże depresyjne czy neurodegeneracyjne.
- Przy podejrzeniu demencji (np. Alzheimer, otępienie naczyniopochodne).
- U osób po urazach głowy z trudnymi do zdefiniowania trudnościami poznawczymi.
- W różnicowaniu zaburzeń neurozwojowych (np. ADHD ( zaburzenie deficytu uwagi i nadaktywności), zespół Tourette’a, dysleksja)
Jak wygląda?
- Badania testowe skupione są na różnych obszarach funkcji poznawczych (uwaga, pamięć, język, funkcje wykonawcze).
- Wywiad neuropsychologiczny i analiza historii medycznej.
- Często konsultacja z zespołem wielodyscyplinarnym (neurolog, psychiatra, logopeda).
Co wnosi?
Dzięki niej można uniknąć błędnej diagnozy i lepiej dobrać leczenie — zarówno farmakologiczne, jak i terapeutyczne.
Weźmy przykład: problemy z pamięcią mogą wynikać zarówno z depresji, jak i z choroby Alzheimera czy przewlekłego stresu pourazowego (PTSD). Diagnoza nozologiczna opiera się na testach neuropsychologicznych, które pozwalają zróżnicować przyczynę objawów. To ogromna pomoc dla lekarzy neurologów, psychiatrów czy geriatrii w postawieniu trafnej diagnozy klinicznej.
2. Diagnoza funkcjonalna – jak uszkodzenie mózgu wpływa na życie?
Ten typ diagnozy skupia się nie na nazwie choroby, ale na konsekwencjach konkretnego uszkodzenia mózgu. Celem jest zrozumienie, które funkcje poznawcze uległy pogorszeniu (np. pamięć, uwaga, język, funkcje wykonawcze), a które zostały zachowane.
To szczególnie ważne u osób po udarach, urazach mózgu, operacjach neurochirurgicznych czy przebytych infekcjach neurologicznych. Diagnoza funkcjonalna daje odpowiedź na pytanie:
„Co jeszcze działa dobrze? Na czym możemy budować terapię?”
Tego typu diagnoza nie kończy się jednorazową oceną – często jest punktem wyjścia do terapii neuropsychologicznej i bywa powtarzana, by śledzić postępy pacjenta.
W jakich sytuacjach?
- Po udarze mózgu – aby ocenić, jakie funkcje zostały zachowane, a które wymagają rehabilitacji.
- Po urazie czaszkowo-mózgowym.
- W przebiegu stwardnienia rozsianego, epilepsji czy guzów mózgu.
- Przed powrotem do pracy czy edukacji – by określić możliwości poznawcze.
Na czym polega?
- Zastosowanie standaryzowanych testów mierzących konkretne funkcje (np. testy uwagi, pamięci, planowania).
- Wywiad z pacjentem i jego rodziną, obserwacja zachowania.
- Analiza, jak uszkodzenie mózgu przekłada się na codzienne funkcjonowanie (praca, relacje, samodzielność).
Potrzebujesz przykładu? Bardzo proszę! Pacjent po udarze może mieć zachowaną pamięć, ale trudności z koncentracją, bądź planowaniem – diagnoza funkcjonalna wskaże, na czym warto się skupić.
3. Diagnoza ekologiczna – jak radzisz sobie w codziennym życiu?
To bardzo praktyczny, a jednocześnie holistyczny sposób patrzenia na człowieka. Diagnoza ekologiczna odpowiada na pytanie:
„Jak objawy neuropsychologiczne wpływają na codzienne funkcjonowanie pacjenta?”
Kiedy jest stosowana?
- U osób żyjących samodzielnie lub planujących taki powrót po leczeniu.
- Gdy konieczne jest orzecznictwo dotyczące niepełnosprawności lub zdolności do pracy.
- W kontekście rehabilitacji społecznej i zawodowej.
Co obejmuje?
- Wywiad pogłębiony z pacjentem i jego bliskimi.
- Analiza codziennych aktywności (np. gotowanie, korzystanie z transportu, zarządzanie pieniędzmi).
- Obserwacja zachowań w naturalnym środowisku lub podczas zadań symulacyjnych.
Czym się wyróżnia?
To najbardziej „życiowa” forma diagnozy – pozwala ocenić, na ile objawy wpływają na jakość życia i autonomię, a nie tylko na wynik w teście.
Chodzi tu o ocenę nie tylko testową, ale też rozmowę, obserwację, analizę funkcjonowania społecznego i zawodowego. To podejście łączy świat kliniki ze światem życia codziennego – dzięki czemu można lepiej dopasować pomoc, wsparcie i plany rehabilitacyjne.
Dla Fundacji Moc Pomocy to niezwykle ważna perspektywa – ponieważ za każdym „rozpoznaniem” stoi człowiek i jego realne potrzeby.
4. Diagnoza przesiewowa – szybka orientacja w sytuacji poznawczej
W sytuacjach, gdy trzeba szybko ocenić ogólny stan funkcji poznawczych (np. po urazie, w szpitalu, w kryzysie), stosuje się diagnozy przesiewowe. Składają się z krótkich testów (np. MMSE, MoCA), które pomagają wychwycić niepokojące symptomy i zdecydować, czy potrzebna jest pełna diagnoza neuropsychologiczna.
Kiedy?
- W szpitalach, na SOR-ach, w opiece długoterminowej.
- Przy pierwszym kontakcie z pacjentem w starszym wieku.
- W celu wyłonienia osób, które potrzebują pełnej diagnozy.
Narzędzia?
- Testy przesiewowe, takie jak: MMSE, MoCA, Test Rysowania Zegara, ACE III.
- Krótkie zadania pamięciowe, językowe, poznawcze.
Co dalej?
Jeśli wynik testu jest poniżej normy – pacjent kierowany jest na pełną diagnozę funkcjonalną lub nozologiczną.
Dlaczego wybór rodzaju diagnozy jest tak ważny?
Jak mówiła podczas spotkania z Fundacją pani Beata Sikorska-Krzyżosiak, doświadczona neuropsycholożka:
„Wybór rodzaju diagnozy zależy od potrzeb pacjenta. Najczęściej stosuję diagnozę funkcjonalną, opartą na przesiewowych testach i wywiadzie z pacjentem oraz jego rodziną.”
To podejście podkreśla coś niezwykle istotnego – człowiek jest w centrum procesu diagnostycznego. Nie tylko jego objawy, ale też historia, osobowość, środowisko, w którym żyje.
Podsumowanie – co warto zapamiętać?
- Diagnoza neuropsychologiczna to nie tylko testy, ale wielowymiarowy proces poznania pacjenta.
- Istnieją różne jej rodzaje: nozologiczna, funkcjonalna, ekologiczna, przesiewowa – każda ma swój cel.
- Neuropsycholog nie „wydaje wyroku”, lecz szuka z pacjentem zrozumienia i drogi do wsparcia.
- W Fundacji Moc Pomocy przyjmujemy perspektywę holistyczną – wierzymy, że zrozumienie mózgu to krok ku lepszemu życiu.
Jeśli masz pytania, chcesz umówić się na konsultację neuropsychologiczną lub potrzebujesz wsparcia po urazie mózgu – Fundacja Moc Pomocy jest tu dla Ciebie. Bo dobra diagnoza to pierwszy krok do zmiany.
Kontakt
- Miłka Szotek - Opiekun podopiecznych
- +48 733 558 400
- milka.szotek@fundacjamocpomocy.pl
Zostaw swój numer a opiekun programu skontaktuje się z Tobą najszybciej jak to możliwe
