Urazowe uszkodzenie mózgu wymaga długiej i złożonej rehabilitacji neurologicznej, często do końca życia. Ze względu na to, że rehabilitacja po urazach czaszkowo-mózgowych dotyczy układu, który pełni nadrzędną funkcję w organizmie człowieka i wpływa na funkcjonowanie innych układów, konieczne jest możliwie najwcześniejsze rozpoczęcie leczenia, jeszcze podczas ostrego przebiegu choroby. Jak wygląda rehabilitacja i jakie etapy obejmuje?
Cele rehabilitacji po urazie czaszkowo-mózgowym
Po ciężkim mogą wystąpić dysfunkcje ruchowe lub psychiczne, a także ciężkie ograniczenia funkcji życiowych – niedowłady, porażenia, a także zaburzenia oddychania czy artykulacji. Celem rehabilitacji i fizjoterapii po urazie czaszkowo-mózgowym jest odwrócenie następstw urazu i przywrócenie maksymalnie zbliżonej do stanu sprzed wypadku sprawności ruchowej i psychicznej.
To, w jaki sposób i w jakim zakresie będzie prowadzona rehabilitacja po urazie głowy, zależy od stopnia samodzielności pacjenta oraz rodzaju dysfunkcji, które powstały w następstwie urazu.
Jakie są etapy rehabilitacji po urazach głowy?
Przedstawione poniżej fazy rehabilitacji po ciężkich urazach głowy nie zawsze będą przebiegały tak samo. Uraz czaszkowo-mózgowy jest terminem tak rozległym, że nasilenie jego następstw w przypadku każdego pacjenta będzie inne. Po poważnych urazach pacjenci zwykle przebywają na OIOM-ie, gdzie stabilizuje się ich podstawowe funkcje życiowe. W takiej sytuacji rehabilitacja zwykle przebiega w trzech etapach.
ETAP 1. Rehabilitacja urazu czaszkowo-mózgowego w ostrej fazie choroby. Ćwiczenia rozpoczyna się niemal od razu po urazie i ustabilizowaniu się stanu pacjenta, nawet jeśli ten nie odzyskał przytomności i nie oddycha samodzielnie. Początkowo rehabilitacja sprowadza się jedynie do działań zapobiegających powstawaniu odleżyn, przykurczów, deformacji, zakrzepicy żylnej czy zmian zapalnych układu oddechowego. Z wiadomych względów wykonuje się wyłącznie bierne ćwiczenia fizyczne i dokonuje się częstej zmiany pozycji ciała pacjenta.
ETAP 2. Rehabilitacja regeneracyjno-kompensacyjna. Na tym etapie kontynuuje się ćwiczenia bierne i oddechowe. Dodatkowo wprowadza się proste ćwiczenia aktywne. Celem tego rodzaju rehabilitacji jest zarówno zlikwidowanie skutków długiego unieruchomienia, jak i przywrócenie sprawności psychoruchowej. W zależności od stanu pacjenta wykonuje się ćwiczenia ogólnorozwojowe, kondycyjne, wzmacniające i korekcyjne. W miarę możliwości pionizuje się pacjenta. Rehabilitacja obejmuje również fizykoterapię, terapię psychologiczną czy logopedyczną.
ETAP 3. Rehabilitacja w przewlekłej fazie choroby. To ostatni i najdłuższy etap rehabilitacji. W tej fazie kontynuuje się rehabilitację, aby podtrzymać uzyskane efekty. Część ćwiczeń pacjent powinien wykonywać w domu.
Rodzaje rehabilitacji po urazach czaszkowo-mózgowych
Trzeba pamiętać, że nawet sprawnie zorganizowana i natychmiast przeprowadzona rehabilitacja może nie przywrócić 100% sprawności po urazie. Może jednak znacząco poprawić jakość życia.
Jakie terapie wchodzą w skład rehabilitacji po urazach mózgu?
- Metody tradycyjne (rehabilitacja ruchowa) – mają na celu zwiększenie siły mięśni oraz uzyskanie możliwie największego zakresu ruchów. U pacjentów po urazach głowy bardzo ważne są ćwiczenia kończyn górnych i dolnych, które mają zasadnicze znaczenie także dla czynności oddechowych i krążeniowych. Równie istotna jest szybka pionizacja. W miarę poprawy stanu pacjenta umożliwi ona wykonywanie ćwiczeń wspomaganych, ćwiczeń z obciążeniem oraz ćwiczeń z ciężarem własnego ciała, które pomogą mu osiągnąć samodzielność lokomocyjną.
- Fizykoterapia – wykorzystuje siły fizyczne w celu stymulacji układu ruchu pacjenta. W rehabilitacji po urazach czaszkowo-mózgowych może być wykorzystywane leczenie ciepłem, hydroterapia, światłolecznictwo, magnetoterapia lub elektroterapia.
- Terapia logopedyczna – prowadzona jest u pacjentów z różnorodnymi zaburzeniami mowy. Po urazie głowy może występować afazja sensoryczna (utrata zdolności rozumienia mowy), afazja motoryczna (niemożność artykulacji), afazja amnestyczna (problemy z rozpoznawaniem znaczenia słów lub nazywaniem przedmiotów), a także afazja całkowita (utrata zdolności mówienia i rozumienia).
- Terapia zajęciowa – opiera się głównie na zajęciach artystycznych. Terapia zajęciowa daje pacjentom sprawność manualną, dzięki której mogą potem wykonywać codzienne czynności (np. ubieranie się).
- Terapia bodźcowa – najczęściej stosuje się ją u pacjentów z mutyzmem akinetycznym.
- Metody instrumentalne – wykonuje się ćwiczenia ruchowe, w których funkcje terapeuty przejmuje w części lub w całości maszyna. Do rehabilitacji instrumentalnej wykorzystuje się m.in. ortezy, egzoszkielet lub zautomatyzowany aparat do pionizacji i nauki chodu LOKOMAT.
Niezależnie od tego, czy osoba po przebytym urazie jest zależna od otoczenia w umiarkowanym stopniu, czy występuje u niej złożona zależność funkcjonalna, rehabilitacja po urazie czaszkowo-mózgowym jest procesem wymagającym interdyscyplinarnego podejścia. Jest prowadzona przez skoordynowany zespół lekarzy i fizjoterapeutów o różnych specjalnościach. W procesie biorą udział neuropsychologowie, logopedzi, neurolodzy, interniści i inni.
Tylko skumulowane działania, dobrane odpowiednio do stanu klinicznego i psychicznego pacjenta, mogą przynieść oczekiwany efekt. Nie należy więc zaniedbywać żadnych elementów rehabilitacji po ciężkich urazach głowy – należą do nich również wsparcie psychologiczne oraz odpowiednia motywacja.
