Afazja, czyli utrata zdolności mowy, jest jednym z najczęściej występujących skutków udaru. Zaburzenia mowy objawiają się na różne sposoby i – zwłaszcza jeśli występują łącznie z paraliżem – spowalniają powrót do zdrowia i uniemożliwiają choremu normalne funkcjonowanie. Na szczęście w większości przypadków afazja po udarze jest odwracalna, a sprawnie przeprowadzona rehabilitacja pozwala odzyskać zdolność komunikacji.
Kiedy występuje afazja po udarze mózgu?
Afazja jest następstwem wielu chorób. Obserwuje się ją po urazach mechanicznych głowy, a niekiedy może nawet występować samoistnie. Jednak główną przyczyną tego rodzaju zaburzeń mowy jest właśnie udar – zarówno krwotoczny, jak i niedokrwienny.
Nie zawsze dojdzie do utraty mowy po udarze – zależy to od tego, jakie regiony mózgu ulegną uszkodzeniu. Jeśli degradacja tkanek dotknie struktury odpowiedzialne za funkcje językowe, pacjent może mieć problemu zarówno z mówieniem, jak i rozumieniem mowy innych.
Szacuje się, że na afazję po udarze cierpi nawet połowa pacjentów w przewlekłej fazie choroby. Afazji najczęściej towarzyszą zaburzenia pamięci, niedowłady oraz niedowłady otępienne.
Jakie są rodzaje afazji?
Nie każda utrata mowy po udarze jest afazją, a przynajmniej nie według ścisłej definicji tego zaburzenia. W wyniku uszkodzenia kory mózgowej lub pnia móżdżku może dojść do zaburzeń funkcjonowania aparatu mowy. W takiej sytuacji niezdolność do mowy ma podłoże fizyczne, a chory po prostu nie jest w stanie artykułować dźwięków, ponieważ odpowiedzialne za to narządy nie pracują prawidłowo.
Jeśli natomiast chodzi o afazję po udarze mózgu, to jej przebieg i natężenie są zazwyczaj inne dla każdego pacjenta. Najczęściej pojawia się kilka typów afazji:
- Afazja Broca – nazywana jest również afazją motoryczną lub ruchową, ponieważ chory rozumie mowę innych, ale sam nie potrafi się wypowiadać. Jego mowę trudno zrozumieć, ponieważ pojawia się w niej mnóstwo błędów gramatycznych i fleksyjnych, zniekształceń słów.
- Afazja sensoryczna – po udarze mózgu chory nie jest w stanie zrozumieć mowy ani jej tworzyć. Najczęściej nie rozumie znaczenia wypowiadanych słów i nie potrafi tworzyć logicznych zdań. Dla osoby postronnej mowa osoby z afazją sensoryczną wygląda jak zlepek przypadkowych słów, choć często wypowiadanych płynnie i wyraźnie.
- Afazja amnestyczna – objawia się przede wszystkim nieumiejętnością nazywania konkretnych przedmiotów, osób, czy czynności. Trzeba przy tym pamiętać, że chory po udarze doskonale wie, czym jest konkretny przedmiot i do czego służy, ale nie potrafi znaleźć odpowiedniego słowa, by go opisać.
Zdarza się tak, że po udarze mózgu afazja przyjmuje formę mieszaną. W takiej sytuacji mamy do czynienia z afazją całkowitą lub globalną, czyli jednoczesnym zniekształceniem brzmienia wypowiadanych słów oraz brakiem logiki i ciągłości wypowiedzi. W wielu przypadkach pojawiają się także problemy z czytaniem i pisaniem.
Jak wygląda rehabilitacja afazji po udarze mózgu?
Rehabilitacja zaburzeń mowy zależy przede wszystkim od tego, jaki rodzaj afazji wystąpił po udarze. Przebieg i intensywność terapii ustala się na podstawie badań diagnostycznych, wnikliwej obserwacji i próbach komunikacji z chorym.
Po ustaleniu, jakie aspekty mowy sprawiają trudności pacjentowi po udarze, można dobrać odpowiednie ćwiczenia. Przykładowo, rehabilitacja afazji motorycznej polega przede wszystkim na zachęcaniu pacjenta do jak najczęstszego mówienia. Specjalista neurologopeda lub neuropsycholog dba natomiast o to, Aby chory utrwalił odpowiednie wzorce wymowy pojedynczych głosek lub słów, najczęściej wykorzystując metodę powtarzania.
Trudniejsza i wymagająca większej cierpliwości – zarówno ze strony pacjenta, jak i jego bliskich – jest rehabilitacja afazji sensorycznej. W większości pacjenci dotknięci tą formą zaburzenia muszą uczyć się mowy niemal od nowa. Wykonywane ćwiczenia początkowo obejmują tylko słuchanie prostych poleceń i mowy innych osób. Dopiero po tym, kiedy pacjent zacznie je rozumieć, można wprowadzić bardziej zaawansowaną terapię – uczyć pacjenta, w jaki sposób odczytywać kontekst wypowiedzi czy odnajdywać sens logiczny w połączeniu wyrazów.
Ponieważ w przypadku afazji sensorycznej chory często potrafi dobrze wymawiać słowa, fizyczne ćwiczenia mowy nie są traktowane priorytetowo.
Kiedy mija afazja po udarze?
Nie ma jednoznacznej odpowiedzi na pytanie, czy afazja po udarze mija i kiedy powinna ustąpić. Czas rehabilitacji zaburzeń mowy po udarze jest inny dla każdego pacjenta i zależy od wielu czynników. Ogromne znaczenie ma nie tylko rodzaj afazji, ale również rozległość udaru, występowanie fizycznych następstw choroby, rodzaj stosowanej terapii, a także skrupulatność pacjenta i jego nastawienie do ćwiczeń logopedycznych.
Niestety, nie zawsze da się przywrócić prawidłowe funkcje mowy i trzeba być tego świadomym. W takim przypadku rolą rehabilitacji afazji po udarze jest wypracowanie z pacjentem mechanizmów kompensacyjnych, które pozwolą mu na komunikację z innymi. Z tego powodu w proces rehabilitacji powinni być zaangażowani także bliscy chorego. Umiejętność komunikowania się z bliskim stanowi dla niego nieocenione wsparcie i motywację do działania.
