Nauka jazdy na wózku
Wózek inwalidzki to pojazd, dzięki któremu mogą się przemieszczać osoby z niepełnosprawnością ruchową. Wśród tego grona będą zarówno osoby po amputacjach kończyn, po wypadkach i sparaliżowane, ale przede wszystkim osoby po uszkodzeniu rdzenia kręgowego na różnej wysokości.
1. Możliwości funkcjonalne i samoobsługowe osób po urazach rdzenia kręgowego (URK)
Jedną z przyczyn poruszania się na wózku jest uszkodzenie rdzenia. W zależności od wysokości przerwania rdzenia, mamy do czynienia z mniej, lub bardziej mobilną i samodzielną osobą.
Tetraplegia, czyli porażenie czterokończynowe, prowadzi do częściowego lub całkowitego paraliżu wszystkich kończyn, choć każda z nich może ulegać ograniczeniom w różnym stopniu. Do tego typu ograniczeń dochodzi wówczas, gdy rdzeń kręgowy zostanie uszkodzony w odcinku szyjnym, najczęściej jako konsekwencja wypadku komunikacyjnego, skoku na główkę lub upadku z dużej wysokości. W tym przypadku mobilność pacjenta jest bardzo ograniczona jednak samodzielne poruszanie się na wózku będzie możliwe w zależności od poziomu uszkodzenia. Jednak tutaj pacjent częściej będzie potrzebował osoby asystenckiej.
W przypadku uszkodzenia kręgosłupa w odcinku piersiowym, lędźwiowym lub krzyżowym mamy do czynienia z paraplegią, czyli porażeniem kończyn dolnych. Wówczas pacjent zachowuje zdolności motoryczne górnej części ciała i może samodzielnie, za pomocą wózka manualnego, z ciągami umieszczonymi po obu stronach, przemieszczać się, w zasadzie bez pomocy innych osób.
Wyróżniamy też hemiplegię, czyli porażenie mięśni jednej połowy ciała. Dochodzi do niej w przypadku uszkodzenia drogi korowo-rdzeniowej w mózgu, a niedowład występuje po przeciwnej stronie lokalizacji uszkodzenia. Najczęściej diagnozowane jest to w wyniku, guza mózgu, udaru i krwotoku wewnątrzczaszkowego. W tej sytuacji, pacjent może pracować tylko jedną stroną ciała, dlatego wskazaniem użytkowym będzie wózek elektryczny z obsługą pod sprawną częścią ciała.
2. Ogólne zasady przemieszczania się na wózku
- Budowa wózka
Główny element wózka to rama (szkielet), siedzisko i… koła. To właśnie od nich zaczniemy omówienie budowy tego środka transportu. Duże koła wyposażone są w opony i ciągi, za które wprowadzasz wózek w ruch. Siedzisko mocowane na rzepy posiada też poduszki przeciwodleżynowe, które możesz dopasować do swoich potrzeb i preferencji. Zauważyłeś, że wózki różnią się wysokością oparcia? Paraplegicy mają stabilizację tułowia mają niskie oparcia, natomiast tetraplegicy potrzebują wyższego podparcia. Powracając do budowy siedziska, do dyspozycji masz hamulce, umieszczone najczęściej pod siedziskiem. Pamiętaj, że ich głównym zadaniem jest blokada kółek w trakcie postoju. Dalej mamy pas zabezpieczający nasze łydki i następnie podnóżki. Mogą być zwykłe, metalowe, ale możesz się spotkać z wygodniejszymi platformami. Na samym dole mamy widelce i przednie kółka, nie zawsze są w małym rozmiarze. Pamiętaj, że te kółka mają łożyska, które warto czyścić i smarować regularnie zapewniając sobie komfortową i bezpieczną jazdę. Wózek wyposażony jest też w rączki i ramę tylną, które będą cennym dodatkiem podczas pokonywania schodów i przeszkód, w których korzystamy z pomocy innych.
- Znajomość ruchu drogowego
Osoba poruszająca na wózku inwalidzkim jest pieszym, w rozumieniu art. 2 pkt 18 ustawy z dnia 20 czerwca 1997 r. Prawo o ruchu drogowym i dlatego może poruszać się po jezdni i chodniku. Niezależnie od tego, czy wózek inwalidzki napędzasz siłą mięśni, czy za pomocą silnika, w przestrzeni publicznej obowiązują Cię przepisy ruchu drogowego. Nie zwróciłeś nigdy na to uwagi, prawda? To dlatego przygotowaliśmy kilka wskazówek, aby ułatwić Ci poruszanie się w miejskiej dżungli:
- Poruszaj się zawsze lewą stroną drogi lub chodnika.
- Wydziel odpowiednio dużo miejsca dla nadchodzącego pieszego i nadjeżdżającemu samochodowi.
- Na drodze przeznaczonej do ruchu pieszego, poruszając się na wózku elektrycznym, powinieneś dopasować prędkość tak, aby nie doprowadzić do wypadku i nie stanowić zagrożenia dla pieszych.
- Poruszając się po nieoświetlonej drodze pamiętaj o odblaskach. Może to być kamizelka odblaskowa zarzucona na oparcie wózka lub inne elementy, dzięki którym będzie Cię łatwo dostrzec po zmroku.
Nie respektowanie zasad może prowadzić do kolizji, wypadku lub mandatu. Warto więc przyjąć powyższe wskazówki i na stałe wdrożyć do swojego kodeksu.
3. Podstawy przemieszczania się wózkiem inwalidzkim
- Podstawy techniki jazdy wózkiem
Jak ruszyć z miejsca? Ręce kładziemy na obręczach na wysokości bioder, pochylamy tułów do przodu. Teraz wprawiamy w ruch koła i wraz z energicznym pchnięciem jednocześnie prostujemy się. Nie poruszamy rękoma po kole/ po ciągach, tylko opuszczamy ręce i wracamy do pozycji wyjściowej przesuwając ręce dołem.
Jeżeli opanowałeś powyższe pozycje, najwyższy czas nauczyć się skręcać. Gdy chcesz dokonać skrętu w prawo, to zatrzymujesz prawe koło, natomiast lewe wprowadzasz w ruch. Odpowiednio zmieniasz ręce, gdy chcesz skręcić w lewą stronę.
- Poruszanie się na wózku w przestrzeni miejskiej
- Krawężniki, progi, tory tramwajowe
W pokonywaniu przeszkód urbanistycznych, takich jak progi, krawężniki, ustępy pomocna będzie nauka balansu stojąc na 2 kołach. Jak to zrobić? Rozpocznij od utrzymania prawidłowej postawy, prosta sylwetka, dłonie na wysokości bioder. Szybkim ruchem wpraw wózek w ruch. Odrywając przednie kółka od ziemi pochyl się ku tyłowi, a następnie ku przodowi, równocześnie przesuwając dłonie do przodu pogłębiając balans.
Kiedy masz już opanowany balans na wózku możesz zacząć pokonywać przeszkody. Podjedź przodem do przeszkody, przyjmij prawidłową postawę, wpraw w ruch wózek i oderwij przednie koła od ziemi na wysokość przeszkody. Po tym jak postawisz przednie koła za przeszkodą lub na niej, od razu je opuść i szybkim ruchem przesuń dłonie po ciągach uruchamiając tylne koła. Musisz to zrobić z odpowiednią siłą bo brak wyczucia może doprowadzić do odbicia się od przeszkody i upadku.
Jak zjechać z krawężnika? Ustaw się na wprost spadku, podjedź do granicy i wprowadź wózek w lekki balans. Podjedź do przodu, maksymalnie blisko spadku, a następnie jednym ruchem pokonaj krawężnik przesuwając ręce po ciągach oporując ruch. Jak tylko znajdziesz się na podłożu, postaw przednie kółka.
„Zawsze ustawiaj się do przeszkód frontalnie, to zapobiegnie upadkom.”
- Kostka brukowa
Kostka brukowa to droga przez mękę. Kółka wpadają w przerwy między kostkami, grzęzną w piasku i wykręcają się w dowolną stronę. To frustrujące! Pamiętaj jednak, że jest to uciążliwe podłoże i każdy ma z tym problem, jest to niewygodne również dla osób pełnosprawnych. Tym, co możesz wykorzystać są tzw. „szpilkostrady” czyli fragmenty wyłożone bardziej gładką strukturalnie powierzchnią, przez co unikniesz takiego trzęsienia się wraz z poruszaniem się, np. po zabytkowym rynku. Jeżeli jednak nie ma takich ciągów, warto zmniejszyć prędkość przemieszczania się, co pomoże skutecznie pokonywać przeszkody.
- Studzienki i inne przeszkody
W miejskiej i podmiejskiej dżungli istnieją też pewne przeszkody, których pokonanie wiąże się z wysokim ryzykiem upadku. Jedną z takich przeszkód jest studzienka wodno-kanalizacyjna. Najeżdżając na nią przednim kółkiem, te może utknąć w kratce odpływowej, zablokować się, a w konsekwencji cały wózek może się przewrócić. Dla swojego bezpieczeństwa obserwuj tor jazdy i zawczasu
reaguj na takie przeszkody.
- Wzniesienia
Przodem do podjazdu, nabieramy prędkości i kilkoma mocnymi/długimi ruchami, wprawiamy koła w ruch i pokonujemy wzniesienie bez większych problemów. Jak zjechać z podjazdu nie tracąc równowagi? Przy zjeżdżaniu zatrzymaj się na krawędzi przeszkody, złap balans i powoli, równo pokonuj przeszkodę, nie puszczając ciągów a wykonując krótkie ruchy.
„Ekonomiczna jazda jest lepsza bo nie męczy naszych rąk i całego organizmu. Dlatego, jeżeli tylko możesz, stawiaj na długie i mocne ruchy ciągami, zamiast drobnych, krótkich przesunięć.”
- Schody
W idealnym świecie wszędzie są windy i ruchome schody, ale idealny świat nie istnieje. W codziennym życiu spotkasz się niejednokrotnie ze schodami, które będzie trzeba pokonać. Pomoce będą tu schodołazy i transportery. Jeżeli nie masz ich na wyposażeniu, możesz skorzystać z pomocy innych, najlepiej dwóch osób, które chwycą za rączki i przedni stelaż wózka.
W życiu zdarzają się momenty, gdy musisz pokonać schody samodzielnie. Jak się za to zabrać? Wówczas odwróć się plecami do schodów, złap się mocno poręczy jedną ręką, a drugą manewruj ciągami. Pokonuj przeszkodę pojedynczo, schodek po schodku.
4. Transfery
- Transfer między wózkiem a łóżkiem (krzesłem/fotelem)
Podjedź do łóżka jak najbliżej, ustaw się pod kątem ok 45 stopni. Po zablokowaniu kół wózka, zdejmij nogi z podnóżków i ustaw na podłodze jak najbliżej miejsca, na które chcesz się przesiąść (pamiętaj, żeby nie wsunąć ich pod łózko. Teraz zsuń się na brzeg wózka. Lewą ręką podeprzyj się o łózko, prawą o krawędź wózka. Pochyl się do przodu odciążając biodra i w takiej pozycji przenieś tułów na łóżko.
„Aby uniknąć skrzyżowania się nóg podczas przesiadania z wózka na łóżko, wysuń do przodu nogę będącą najbliżej łóżka.”
Aby przesiąść się z łóżka na wózek, wysuń nogę będącą bliżej wózka na dalszą odległość, jedną ręką podeprzyj się o wózek, drugą o łóżko. Pochylając się do przodu, przenieś tułów na wózek. Odblokuj hamulec dopiero, gdy przeniesiesz obie nogi na podnóżek.
- Przesiadanie się z wózka na toaletę
Korzystanie z toalety to codzienna praktyka, dlatego warto opanować sztukę przesiadania się na nią z wózka inwalidzkiego. Ustawiamy się pod kątem 45 stopni do toalety. Zablokuj koła, opuść nogi na podłogę, pamiętając, aby ta noga bliżej toalety była bardziej wysunięta do przodu (zapobiegnie to splątaniu nóg). Chwyć jedną ręką za stelaż wózka, drugą za poręcz, która powinna być w pobliżu. Dzięki temu nie musisz dotykać deski toaletowej. Pochylając się do przodu i przenosząc ciężar ciała na stopy, przesiądź się na toaletę. Popraw pozycję i gotowe.
- Wsiadanie i wysiadanie z samochodu
W jaki sposób wsiąść do samochodu od strony kierowcy? Rozpocznij od ustawienia się pod kątem 30 stopni do progu pojazdu. Zablokuj koła wózka i zdejmij nogi z podnóżków. Teraz lewą rękę połóż na ramie wózka, a prawą na fotelu kierowcy i mocno się na niej wspierając, pochyl się do przodu i przenosząc ciężar na nogi przesiądź się z wózka na fotel samochodowy. Popraw tułów i wciągnij nogi do środka, zajmując maksymalnie komfortową pozycję. Teraz rozmontuj koła w wózku i wciągnij je pojedynczo do wnętrza auta. Na koniec sięgnij po ramę wózka. Jesteś gotowy do drogi!
- Sytuacje związane z upadkiem
„Upadki zdarzają się każdemu. Tym co możesz zrobić, aby sobie pomóc, jest nauka szybkiego i sprawnego przesiadania się z podłoża na wózek i odwrotnie.”
Zablokuj wózek, wysuń się na jego brzeg i zdejmij nogi z podnóżków. Następnie opierając się rękoma o ramę wózka, przenieś ciężar ciała na stopy. Wyciągnij jedną rękę i podeprzyj się o podłogę, następnie przenieś tułów z wózka na podłogę podtrzymując się drugą ręką za ramę wózka.
Jak wrócić na wózek po upadku lub ćwiczeń na podłożu? Pozycja wyjściowa – siad z podkulonymi nogami i stopami opartymi o podłogę. Jedna ręka wsparta o ramę wózka, druga maksymalnie blisko tułowia. Prostują rękę podpartą na podłożu, podciągnij się na tej wspieranej na wózku. Przenieś ciężar ciała na stopy i usiądź na brzegu wózka. Podpierając się teraz dwiema rękami na jego ramie, przyjmij wygodną dla siebie pozycję.
Jeżeli będzie to dla Ciebie wygodniejsze, proponujemy drugi sposób: siądź tyłem do wózka, wyprostuj nogi, a rękami chwyć się ramy wózka, umieszczonej tuż za plecami. Podciągając się na rękach, unosząc tułów, usiądź na brzegu wózka. Ustaw nogi na podnóżek, wsuń się do oparcia i dopiero wtedy odblokuj hamulec.