Spastyczność poudarowa to przypadłość objawiająca się zaburzoną pracą mięśni oraz brakiem kontroli nad nimi. Jest to też jedno z najbardziej dokuczliwych następstw udaru mózgu, często uniemożliwiające normalne wykonywanie codziennych czynności. Rehabilitacja spastyczności pozwala przywrócić elastyczność mięśniom i odzyskać sprawność. Jakie są szanse powodzenia terapii i w jaki sposób powinna przebiegać?
Spastyczność – co to jest?
Spastycznością nazywa się nieprawidłowe, nadmierne napięcie mięśni i ich niekontrolowane skurcze. Oba symptomy są niezwykle bolesne, a do tego znacznie ograniczają ruchomość kończyn. Spastyczności często towarzyszy niedowład lub porażenie.
Spastyczność nie jest uważana za chorobę, a jedynie symptom lub następstwo innych schorzeń. Jest jednym z najczęstszych następstw udaru mózgu, ale obserwuje się ją także w przebiegu innych chorób np. stwardnienia rozsianego. Występuje również po urazach, w których doszło do uszkodzenia znajdującego się w mózgu górnego neuronu ruchowego lub dróg korowo-rdzeniowych, które są odpowiedzialne za przewodzenie impulsów nerwowych. Spastyczność mięśni jest częstą przypadłością osób po uszkodzeniu rdzenia kręgowego.
Jak leczyć spastyczność po udarze?
Leczenie spastyczności przebiega dwutorowo. Jego istotną częścią jest farmakoterapia – chory może przyjmować leki rozluźniające mięśnie doustnie lub w postaci iniekcji. Pacjenci najczęściej otrzymują benzodiazepiny, baklofen lub toksynę botulinową (czyli botoks). Ten ostatni środek podaje się zazwyczaj miejscowo, dzięki czemu zmniejsza się napięcie mięśniowe i zwiększa zakres ruchomości kończyny. To sprawia, że rehabilitacja może przebiegać sprawniej.
Oprócz tego ważna jest także praca nad poprawieniem motoryki kończyn objętych spastycznością. Rehabilitacja tej przypadłości obejmuje kilka obszarów:
- Kinezyterapię – jest to rodzaj fizjoterapii oparty na naturalnym, fizjologicznym ruchu kończyn. Dzięki niej zwiększają się elastyczność tkanek i siła mięśni.
- Fizykoterapię – w jej trakcie wykorzystuje się działanie sił fizycznych (np. pola magnetycznego, impulsów elektrycznych) do stymulowania mięśni pacjenta.
- Terapię zajęciową – polega ona na wykonywaniu prostych prac manualnych (np. malowania, rzeźbienia czy wyklejania) i pomaga polepszyć koordynację ruchową oraz odzyskać precyzję wykonywania wielu czynności.
- Terapię lustrzaną – w jej trakcie pacjent porusza zdrową kończyną przed lustrem, podczas gdy kończyna spastyczna jest całkowicie zasłonięta. W ten sposób chory odnosi wrażenie jednoczesnego poruszania dwoma kończynami.
Dlaczego tak ważne jest, aby już na wczesnym etapie leczyć spastyczność kończyn? Rehabilitacja zapobiega powstawaniu przykurczy mięśniowo-ścięgnistych, niestabilności i osłabieniu stawów, a także deformacji kości. Zaniechanie tej części terapii prowadzi w końcu do tego, że chory zaczyna przyjmować nieprawidłową i nienaturalną pozycję ciała. W takiej sytuacji przywrócenie pierwotnej elastyczności mięśni lub choćby elastyczności pozwalającej zachować względną samodzielność jest niemożliwe.
Sprawdź również: Rehabilitacja afazji po udarze. Jak odzyskać mowę?
Spastyczność a fizjoterapia. Jakie ćwiczenia są najlepsze?
Rehabilitacja spastyczności ma na celu usprawnić funkcjonowanie nie tylko niesprawnych mięśni, ale także całego ciała. Najważniejszą rolę odgrywają w tym przypadku ćwiczenia rozciągające mięśnie. Dzięki nim skutecznie udaje się zmniejszyć napięcie mięśniowe i przywrócić naturalne ułożenie kończyny.
Dużą skuteczność w rehabilitacji spastyczności po udarze mózgu wykazują ćwiczenia z użyciem przyrządów lub maszyn rehabilitacyjnych. Najczęściej wykorzystuje się:
- taśmy oporowe;
- platformy do balansowania – pomagają zwiększyć siłę mięśni i trenować równowagę ciała;
- urządzenia pionizujące lub umożliwiające nabycie prawidłowych wzorców chodu, jeśli występuje spastyczność kończyn dolnych;
- ortezy – układają kończynę we właściwej pozycji i zapobiegają ponownemu „ściągnięciu” mięśni.
Aby szybciej i skuteczniej zredukować spastyczność, ćwiczenia rozciągające chory może i powinien wykonywać także w domu. Dobrym sposobem na rozluźnienie mięśni i poprawienie krążenia w kończynach jest również stosowanie rotorów rehabilitacyjnych. Ćwiczenie na nich przypomina nieco pedałowanie na rowerze – z tą różnicą, że urządzenia te mogą być napędzane również siłą rąk.
Zobacz nasze kompendium wiedzy o rehabilitacji po urazie głowy!
Czy spastyczność można wyleczyć?
Leczenie spastyczności poudarowej należy wprowadzić możliwie jak najwcześniej, kiedy tylko pojawią się pierwsze oznaki tej przypadłości. Warto przy tym wiedzieć, że spastyczność kończyn nie pojawia się od razu po udarze – początkowo porażone mięśnie są wiotkie, a chory nie odczuwa ich bólu. Wzmożone napięcie mięśniowe pojawia się zwykle dopiero po kilku tygodniach lub kilkunastu tygodniach i może utrzymywać się przez wiele miesięcy.
Oczywiście intensywność i długość rehabilitacji spastyczności po udarze jest kwestią indywidualną. Niektóre osoby zmagające się ze spastycznością nóg lub rąk (a niekiedy wystąpić może również spastyczność czterokończynowa) mogą odzyskać sprawność po kilku miesiącach, a inne – dopiero po kilkunastu.
Trzeba mieć jednak świadomość, że nie zawsze możliwy jest powrót do pełnej sprawności po przebytym udarze. Spastyczność i towarzyszące jej porażenie można jednak złagodzić. Po rehabilitacji motoryka większości pacjentów znacząco się poprawia, choć czasami konieczna jest kontynuacja fizjoterapii – aż do końca życia.
