Odleżyny to poważny problem osób niemobilnych, a jego skuteczna profilaktyka wymaga przedsięwzięcia wielu środków zaradczych. Na szczęście istnieje coraz więcej specyfików farmaceutycznych i sprzętu rehabilitacyjnego, który wspomaga zapobieganie odleżynom. Jak go wybrać i prawidłowo używać? Zobacz, jakie masz możliwości.

Czym są odleżyny i gdzie najczęściej powstają?

Odleżynami nazywa się trudno gojące się owrzodzenia i rany skóry, a także tkanek podskórnych, mięśni i kości. Główną przyczyną odleżyn jest długotrwałe utrzymywanie jednej pozycji siedzącej lub leżącej, przez co chory wystawiony jest na stały ucisk wywierany na miękkie tkanki ciała. W wyniku tego dochodzi do uszkodzenia, a następnie obumarcia komórek ciała i powstania rozległych ognisk martwiczych. Odleżyny zwykle pojawiają się w miejscach, na które wywierany jest największy ucisk: na grzbiecie, potylicy, łopatkach, pośladkach, spodniej części ud i piętach.

Do klasyfikacji stopni odleżyn stosuje się pięciostopniową skalę Torrance’a:

• I stopień – pojawia się bolesny rumień;
• II stopień – na skórze pojawiają się pęcherze, obrzęk skóry i nadżerki;
• III stopień – z owrzodzeń zaczyna sączyć się ropa, na skórze pojawiają się rany, a zmiany odleżynowe obejmują również tkanki podskórne;
• IV stopień – na odleżynach zaczynają pojawiać się czarne zmiany martwicze, a uszkodzenia komórek sięgają już do mięśni;
• V stopień – rozpad tkanek jest widoczny; zaczynają pojawiać się coraz większe ubytki o czarnobrązowej barwie.

Stan ten jest nie tylko niezwykle bolesny, ale i groźny dla zdrowia. Zaniedbane i nieleczone odleżyny mogą doprowadzić nawet do sepsy – ogólnoustrojowej infekcji organizmu, która często kończy się zgonem. Kluczową rolę w leczeniu odleżyn odgrywa więc profilaktyka. Ważne jest prowadzenie stałej obserwacji stanu skóry i podjęcie działań, które pomogą zapobiegać odleżynom.

Profilaktyka odleżyn w domu. Jakie działania przynoszą widoczne skutki?

Leczenie odleżyn jest tym trudniejsze, im rzadziej zmienia się położenie ciała i im dłużej znajduje się ono w jednej pozycji. Ważne jest prowadzenie stałej obserwacji stanu skóry i podjęcie działań, które pomogą zapobiegać odleżynom.

Profilaktyka odleżyn opiera się na trzech filarach. Są to:

Częste zmiany ułożenia ciała. Czas przebywania w jednej pozycji należy ograniczyć do 2–3 godzin, ponieważ już po tym czasie może dojść do tworzenia się zmian martwiczych. Przy każdej zmianie ułożenia warto lekko rozmasować i oklepać ciało, aby pobudzić krążenie w skórze.

Właściwa pielęgnacja skóry. Ciało musi być cały czas czyste, a także dobrze nawilżone i natłuszczone. Aby uniknąć podrażnień, postaw na delikatną pielęgnację – wybierz kosmetyki dla dzieci lub do skóry wrażliwej.

Lekkostrawna dieta. Dieta osoby narażonej powstawanie odleżyn powinna być lekka i wysokobiałkowa. Zazwyczaj zaleca się codzienne spożywanie około 1,5–2 g białka na każdy kilogram masy ciała (choć wartość ta różni w zależności od źródła). Należy unikać tłustych, wysoko przetworzonych oraz słodzonych pokarmów, a zamiast tego wybrać: białe mięso, chude ryby, kasze i pełnoziarniste pieczywo, warzywa i – w ograniczonej ilości – owoce. Warto spożywać produkty bogate w cynk, krzem, witaminy A, C i E, a także naturalne probiotyki (nabiał) oraz błonnik usprawniający pracę jelit.

Leczenie odleżyn w domu. Jakie środki wybrać?

Jeśli odleżyny pojawią się pomimo podjęcia licznych środków zapobiegawczych, trzeba jak najszybciej zacząć odpowiednią terapię. To niezwykle ważne, bo samodzielne leczenie możliwe jest tylko w przypadku odleżyn stopnia I oraz II.

Współcześnie w leczeniu odleżyn stosuje się kilka rodzajów opatrunków specjalistycznych:

• poliuretanowe – chronią odleżyny przed rozwojem infekcji;
• hydrokoloidowe z pektyną lub karboksymetylocelulozą – przyspieszają gojenie i utrzymują właściwe nawilżenie rany;
• alginianowe – stosowane najczęściej w sytuacji, gdy dochodzi już do obfitego wysięku;
• z jonami srebra – działają antybakteryjnie.

Odleżyny III stopnia oraz stopni kolejnych wymagają leczenia szpitalnego. W takim wypadku konieczna jest już farmakoterapia lub zabieg chirurgiczny, którego celem jest usunięcie martwych tkanek i zahamowanie rozwoju martwicy.

Materace i inne akcesoria przeciwodleżynowe. Które z nich będą przydatne?

Materac przeciwodleżynowy jest jednym z najważniejszych elementów profilaktyki odleżyn. Specyficzna konstrukcja takiego materaca pozwala niemal dowolnie zmieniać stopień nacisku na najbardziej podatne na powstawanie odleżyn części ciała. Zbudowany jest z komór, do których co jakiś czas automatyczna pompa wtłacza powietrze lub je wypuszcza, przez co jego poszczególne partie na przemian podnoszą się i opadają. Takie działanie usprawnia przepływ krwi w miękkich tkankach i zapobiega ich niedotlenieniu, co znacząco ogranicza ryzyko wystąpienia odleżyn.

Inne akcesoria przeciwodleżynowe to:

• gumowe kółka lub poduszki podkładane pod pośladki;
• gumowe opaski (najczęściej nadmuchiwane), które zabezpieczą dowolne części ciała (np. nogi lub ręce);
• piankowe poduszki pod łokcie i pięty;
• podpórki stabilizujące ciało w konkretnej pozycji (tzw. kształtki);
• pasy do transferu, pozwalające wygodnie zmienić pozycję chorego w łóżku.

Taki sprzęt umożliwia zapobieganie odleżynom także u osób, które nie są przykute do łóżka i na co dzień samodzielnie poruszają się na wózku. Akcesoria te nie są drogie, ale bardzo skutecznie zapobiegają martwicy tkanek. Nie ma też problemu z ich dostępnością – można je znaleźć w każdym sklepie z produktami rehabilitacyjnymi. Warto więc zaopatrzyć się w nie jak najwcześniej.