Dieta po udarze musi być przemyślana. W jadłospisie osoby po udarze mózgu należy uwzględnić nie tylko proporcje składników odżywczych, ale także częstotliwość podawania posiłków, sposób ich przygotowania i konieczność wprowadzenia specjalnego żywienia medycznego. Pomijanie tych czynników opóźnia powrót do zdrowia, a w niektórych przypadkach może prowadzić do skrajnego niedożywienia. Zapoznaj się więc z najważniejszymi zasadami żywienia po udarze, aby spowolnić skutki choroby, usprawnić proces leczenia i ograniczyć ryzyko wystąpienia kolejnego udaru.
Dieta a udar mózgu. Ogólne zalecenia i najczęstsze problemy żywieniowe
Problematyczność żywienia po udarze mózgu jest ściśle powiązana ze stanem zdrowia chorego. Osoby, które przeszły udar mózgu (krwotoczny lub niedokrwienny) nawet wiele miesięcy po przejściu w przewlekłą fazę choroby mogą cierpieć na zaburzenia apetytu – w łaknienie selektywne lub jego brak – i złe samopoczucie.
Przeszkodą w prawidłowym żywieniu jest również niska sprawności fizyczna spowodowana niedowładami. Bardzo często chory nie potrafi samodzielnie posługiwać się sztućcami, nie ma siły pokroić większych kawałków jedzenia i ma problemy z przełykaniem. Nie może więc przyjmować posiłków w takiej formie i objętości co osoba zdrowa.
Zaleca się, aby w diecie dla osób po udarze mózgu znalazły się potrawy:
- wysokoenergetyczne – pozwala to zmniejszyć objętość posiłku, zalecana kaloryczność posiłku to 25-40 kcal/kg;
- wyraziste w smaku i urozmaicone – zalecane są przede wszystkim w żywieniu osób z zaburzeniami łaknienia; należy unikać dodawania soli i ostrych przypraw, a zamiast tego wzbogacać smak posiłków ziołami lub pestkami (zwłaszcza dyni);
- o kremowej konsystencji – najlepiej sprawdzają się potrawy zmiksowane na gładką, ale niezbyt rzadką papkę; w diecie osób po lekkim udarze mózgu można uwzględnić stałe, najlepiej gotowane pokarmy (z wyłączeniem włóknistych mięs i warzyw).
W żywieniu po udarze ważna jest również częstotliwość posiłków. Chory powinien przyjmować małe porcje jedzenia około 5–6 razy na dobę, a jeśli występują u niego trudności z połykaniem lub niskie łaknienie – nawet dwa razy częściej.
Warto zadbać również o podawanie odpowiedniej ilości płynów, od 1,5 do 2 litrów dziennie. Pamiętaj, że w tym zakresie mieści się również woda zawarta w posiłkach. Chorym, u których występują duże trudności z połykaniem – a przez to także duże ryzyko zakrztuszenia się wodą – najlepiej podawać posiłki nieco rozwodnione.
Jak skomponować dietę po udarze mózgu?
Po udarze nierzadko pojawiają się również inne, niezwiązane ze sprawnością fizyczną problemy zdrowotne: wysokie ciśnienie, podwyższony poziom cholesterolu, nieregularny tryb wypróżniania, obrzęki czy podwyższony katabolizm (czyli stan, w którym organizm czerpie energię z mięśni).
Aby zniwelować te problemy, a przy tym zapewnić choremu wszystkie niezbędne składniki odżywcze, w diecie po udarze powinny znaleźć się:
- Produkty wysokobiałkowe – najlepiej, aby dzienna podaż białka zawierała się w zakresie 1,1–2 g/kg. Do jadłospisu osób po udarze należy włączyć chude ryby i białe mięso (najlepiej drób, w ostateczności cielęcinę).
- Surowe tłuszcze roślinne – zwiększają one wchłanianie wielu witamin, a przy tym są bezpieczne dla typowego dla osób po udarze zwiększonego poziomu cholesterolu. Najlepiej sprawdzają się oliwa, nierafinowany olej rzepakowy, olej z czarnuszki i olej lniany.
- Warzywa i owoce – bogate w witaminy i minerały, a także błonnik pokarmowy.
- Produkty pełnoziarniste – powinny one stanowić podstawę diety, dostarczają niezbędnej ilości węglowodanów i błonnika.
- Produkty mleczne – są bogatym źródłem białka. Szczególnie korzystne są produkty sfermentowane, które usprawniają trawienie i regulują częstotliwość wypróżniania.
- Orzechy i pestki – dostarczają magnezu, witaminy E oraz cennych tłuszczów.
W lekkostrawnej diecie po udarze nie powinny natomiast znaleźć się:
- nasycone kwasy tłuszczowe (czerwone mięso, tłuszcze zwierzęce, podroby);
- żywność wysoko przetworzona (konserwy, przekąski, jedzenie typu fast food);
- sól kuchenna (szczególnie ukryta w innych pokarmach: twardych serach, piklach, kiszonkach);
- słodycze;
- słodkie napoje gazowane;
- alkohol;
- kofeina;
- produkty o wysokiej zawartości witaminy K (kapusta, brokuły), jeśli chory przyjmuje leki rozrzedzające krew.
U wielu pacjentów neurologicznych występują problemy z wchłanianiem niektórych substancji odżywczych, zwłaszcza białka. W takiej sytuacji warto wzbogacić dietę o wysokokaloryczne i wysokobiałkowe produkty specjalnego żywienia medycznego, potocznie nazywane nutridrinkami. Wcześniej jednak koniecznie skonsultuj się z lekarzem, który oceni stan pacjenta i wskaże dostosowane do jego potrzeb produkty.
Dojelitowe żywienie po udarze. Kiedy jest konieczne?
Szacuje się, że ponad dwie trzecie pacjentów po udarze doświadcza trudności z połykaniem. W niektórych przypadkach zaburzenie nazywane dysfagią ma na tyle agresywny przebieg, że chory nie jest w stanie zjeść nawet zmiksowanych na gładką masę pokarmów bez zachłystywania się.
Dysfagii często towarzyszą objawy takie jak:
- ciężki kaszel w trakcie i po posiłku;
- odchrząkiwanie, gulgotanie w trakcie jedzenia;
- wyciekanie pokarmów z ust.
Przewlekłe problemy z przełykaniem mogą prowadzić do zachłystowego zapalenia płuc spowodowanego dostaniem się kawałków pokarmu do dolnych dróg oddechowych, a w konsekwencji nawet do zgonu.
Aby zmniejszyć ryzyko choroby i usprawnić żywienie lekarz, może zaordynować dojelitowe żywienie. Po udarze najczęściej stosuje się zgłębnik nosowo-żołądkowy, PEG umożliwiający podanie pokarmu bezpośrednio do żołądka lub jelita, a także stomię dojelitową. Dwie ostatnie opcje zwykle stosuje się w przypadku długotrwałego odżywiania dojelitowego oraz u pacjentów niedożywionych, którzy cierpią na zaburzenia wchłaniania składników odżywczych.
Żywienie dojelitowe po udarze jest nie tylko bezpieczniejsze dla pacjenta, ale też daje lepszą kontrolę nad planowaniem pełnowartościowej diety. Musisz jednak pamiętać, że jest to rozwiązanie wyłącznie doraźne i ratunkowe.
